Nhớ PHỤ THÂN TÔI

Nhân Kỷ niệm 76 năm ngày Tổng tuyển cử Quốc hội Khoá I (06/01/1946-06/01/2022) chợt nghĩ không biết hồi đó phụ thân tôi (thành viên BBC) tham gia Ban Bầu cử làm những việc gì? Nhưng ngày giỗ người (13 tháng Chạp Bính Tý-13 tháng Chạp Nhâm Dần) thì nhớ như in và gửi gắm tâm tư vào mấy dòng như sau:

第六代祖 梁德親 sinh năm Khải định Thứ 8 (Quí Hợi-1923).

Thưở nhỏ theo ông bác là Cụ Hội Khuê Lương Đức Khuông 梁德匡 học chữ Nho tại làng (Phương Lạp, Cao Mật, An Lão). Chịu khó học và học khá hơn so với em trai. Năm hơn 10 tuổi, đi ở cho nhà Bạch Thái[1]  ngoài Hải Phòng và đây là dịp có điều kiện đọc nhiều Truyện cổ Trung Quốc, Truyện Kiều...Đất thổ cư bố (Lý trưởng) đã gán nợ nên mấy mẹ con chỉ còn khoảng 300m² phía trước nhà thờ họ, qua một cái ao[2].

 Khi CM Tháng Tám 1945 thành công, phần vì nhiệt thành, phần chữ đẹp,  được xã cử làm Giáo viên bình dân học vụ, trong Ban bầu cử  QH khoá I.

Trong kháng chiến  là UVUBKC xã. Lấy vợ là con gái họ Phạm Đình[3] ở Cốc Tràng cùng xã.

Khi tản cư sang Tiên Lãng (vùng tự do cuối cùng của Kiến An chưa bị quân Pháp đồn chiếm sau chiến dịch “con quỷ” DIABLE tháng 12/1949), được ông Phạm Văn Quang[4] giới thiệu đi dự một lớp huấn luyện 15 ngày sau đó đưa về quê hoạt động.Với cương vị Trưởng ban kinh tài có nhiệm vụ thu thuế gửi ra vùng tự do nộp cho cấp trên không thiếu một xu[5]. Sau đó do tình hình căng thẳng gia đình lại sang Tứ Kỳ, Thái Bình. Gần cuối cuộc kháng chiến gia đình  mới  hồi cư.

Sau Hoà Bình là Trưởng ban Địa chính xã, dạy Bình dân học vụ,  tham gia văn nghệ[6]. Chủ yếu diễn Chèo[7]. Tuy công tác tích cực, có uy tín nhưng vì tính thẳng, không xu nịnh nên mặc dù qua nhiều cương vị công tác, rất có tín nhiệm, vẫn “chân trơn” (nghe nói có một ông trong họ, vai vế là hàng cháu của bố tôi nhưng “thành phần” hơn, được “đứng trong đội ngũ” từ lâu hỏi vay “tiền đoàn thể” bị ông khước từ nên ra mặt “không đồng ý”).

 Tháng 2/1964 đi khai hoang ở Lào Cai trong một thung lũng được ghi tên là La Cà Bốn (người bản địa vốn gọi là Naclaobon-khu ruộng có nhiều cây Bon nhưng cụ vốn “ngọng l/n” nên phiên như vậy) thuộc thôn Cốc Sâm xã Phong Niên. Gia đình gồm mẹ, 2 vợ chồng và 4 con (Mến, Thuộc, Thường, Thức). Trong ban lãnh đạo HTX An Phong thì Ông Ơn (người An Thọ) làm Chủ nhiệm, Ông Nhỡ (họ Đặng gọi bà Nội tôi bằng cô ruột, người cùng làng) là phó, người là Kế toán. Hàng tháng đi bộ ra Huyện làm sổ sách (18 Km đường rừng, qua xóm Xuân Đâu thuộc Xuân Quang). Người còn đứng ra mở lớp dạy vỡ lòng cho các cháu ở thôn. Năm 1967 An Phong sát nhập với Vĩnh Hồ (dân Vĩnh Bảo lên từ 1963) thành HTX An Hồ, làm Kế toán. Sau đó làm Trưởng ban Thống kê xã. Khi hợp nhất toàn xã làm Phó chủ nhiệm kế hoạch.

Từ năm 1978, tình hình biên giới Việt-Trung căng thẳng, nhưng gia đình vẫn ở lại. Mãi khi PLA tới Phong Hải (23/02/1979) cả nhà mới xuống Km 45 (nhà L.Đ.Thiếp) rồi Phố Ràng (Bảo Yên), đi tiếp Hà Nội[8] và về quê. Khi PLA rút (08/03/1979) lại ngược. Nhà cháy, phải làm lại từ đầu. Sau đó nghỉ, không tham gia công tác nữa.

Người tính thẳng, hơi nóng, nhưng vui tính, đan lát giỏi. Cụ rất chú ý rèn con cái[9]. Thuận tay trái (nhưng viết thì viết tay phải, chữ đẹp). Sau này Thường, Lí, Luận cũng thuận tay trái. Không hiểu người học ai nhưng Nhị, Hồ, Sáo, Đàn sử dụng tốt, nhất là Nhị và thuộc nhiều làn điệu Chèo. Khi lên Lào Cai vẫn đem theo một bộ. Đặc biệt cụ có giọng đọc to, vang. Nhưng, như mọi người trong làng 2 phụ âm  “l”  và  “n”  đều phát âm là  “n”[10].

Người có nhiều ý tưởng hay về việc khơi lại tập tục tốt đẹp xưa đã bị lãng quên, duy trì nền nếp, phát huy truyền thồng quê hương, dòng họ. Nhưng nhiều khi khó thực hiện, do nhiều lí do  mà chủ yếu là vấn đề “kinh phí”. Có vấn đề  xét thấy nên làm, con cái đã giúp cụ thành công, người rất phấn khởi[11]. Trong đó phải kể đến ý tưởng tổ chức ngày Giỗ vọng cụ Tổ khai sáng dòng họ Lương Cao Mật vào Rằm tháng Giêng và việc soạn lại Gia phả của dòng họ. Việc Giỗ vọng đã thực hiện lần đầu vào 1990 tại An Phong có 9 gia đình Lương tộc tham dự. Việc soạn Gia phả mới xong phần lược dịch cuốn Gia phả ngành Ba người chép lại trong dịp về quê 1994[12].

Người sức yếu, ở xuôi ốm luôn, lên Lào Cai có khá hơn. Năm 1980 có trận ốm (Viêm cầu thận) tưởng đã mất, nhưng rồi qua được. Trong năm 1996, người hay đau yếu. Nhưng cuối năm lại khoẻ, giục vợ và em vợ về quê giỗ Nhạc phụ[13]   Tối 20/1/1997 người đột ngột mệt nặng. Khi con cái tới nhà (21 giờ) người còn nhận ra nhưng không nói được. Hàng xóm, con cháu có mặt đủ cả. Cấp cứu hồi lâu, đến nửa đêm người có vẻ tỉnh ra, bà con ra về. Gần 2 giờ sáng bắt đầu vào hấp hối, cấp cứu tích cực nhưng không có hiệu quả. Ngưòi tắt thở lúc 2 giờ 5 phút sáng ngày Thứ Ba 21/01/1997 (tức là ngày 13 tháng Chạp năm Bính Tí)[14].

Mặc dù vắng vợ và em vợ nhưng gia đình và ban lễ tang vẫn quyết định đưa tang vào ngày 22/01[15] và đám tang của người được con cái tổ chức tương đối chu đáo. Các cơ quan, bạn bè dù xa thế vẫn đủ mặt, theo lệ làng phải tổ chức ăn uống. Mộ đặt tại khu Gốc gạo cạnh lối vào xóm do ông thày Kiên đặt hướng (Bắc). Khi vợ và em vợ lên đến nơi thì chuẩn bị cúng 3 ngày. Nhưng khi  xem băng ghi hình bà bảo: không có gì phàn nàn cả.

Không bày vẽ nhưng vẫn tiến hành đủ các bước trong khâm liệm, viếng, chuyển cữu, truy điệu, đưa tang và sau đó là: Triêu tịch diện 朝夕面, Tam ngu 三虞, Cúng Tuần 旬祭, 49 ngày 盅七, 100 ngày 卒哭, Đốt mã 焚香, Tiên thường 先嘗, Tiểu tường 小祥, Đại tường 大祥, Trừ phục 談祭, Cải táng 改葬, rồi các năm thực hiện Kỵ nhật 忌日 vào 13/Chạp.

Vào dịp giỗ đầu (Tiểu tường 小祥,ngày 12/Chạp Đinh Sửu tức 09/01/1998) Huân chương kháng chiến Hạng Ba Số 1286/1167 do Chủ tịch nước kí ngày 20/2/1997 tặng cho người về đến nhà và gia đình tổ chức đón luôn.

Ngày 20 tháng 12 năm 2001, tức là ngày mồng 6 tháng mười một 初六日 十一月大 năm Tân Tỵ  辛巳年, 庚大月, 己午日 tiến hành cải táng 改葬: 11 giờ 30 khởi móng xây mộ mới, 18 giờ bật ván thiên, 19 giờ tắm rửa xong: xương sạch, vàng đẹp; 20 giờ hạ Tiểu xuống mộ mới[16].

Đồng thời đưa cả hài cốt Đệ Ngũ Tổ Tỉ Đặng Thị Chỉ từ trong thôn ra qui tập[17]. Phần Lương tộc chi mộ  này có kích thước 4, 5 x 3 m được xây tường bao, đầu các ngôi mộ quay hướng Đông (hướng Mão). Mộ Đệ Ngũ Tổ Tỉ xây mái nhọn trên có gắn  Rồng chầu mặt nguyệt, tấm dựng gắn ảnh (chụp 1982). Mộ đệ Lục Đại Tổ mái uốn vòm, tấm dựng gắn ảnh, hai bên có đôi câu đối của LĐM :

Công cao mở đất lưu hậu thế,

Đức cả rèn con rạng tổ tông.

Chính giữa tường phía sau có bàn thờ với bức hoành phí gồm cả chữ Nho 克昌厥後 (Khắc Xương Quyết Hậu) và dịch nghĩa: (Thịnh vượng cho đời sau).

Tất cả hoàn thành vào dịp Kị nhật  của  Hiển Tổ Tỉ Đặng Thị Chỉ, ngày 08/11 初八日 十一月大 hay 辛巳年, 庚大月, 丁巳日.

Nhân Kỷ niệm 65 năm ngày Tổng tuyển cử Quốc hội Khoá I (06/01/1946-06/01/2022) và 14 năm ngày giỗ người (13 tháng Chạp Bính Tý-13 tháng Chạp Nhâm Dần) tôi có viết mấy vần như sau:

Cha ơi, nhớ những ngày rày,

Mười Bốn năm trước là ngày tiễn cha.

Buồn đau nước mắt nhạt nhoà,

Khi nuốt trong dạ, lúc oà tiếng than!

*

Còn đâu tình cảm chứa chan,

Còn đâu lời dạy, bảo ban tối ngày?

Còn đâu bóng dáng hao gầy,

Ngồi nghe con cháu dãi bầy, hỏi thăm.

*

Còn lời căn dặn, cao thâm:

Giữ gìn gia đạo, vững Tâm chèo đò.

Còn đây bao nỗi toan lo:

Dẫu đi khắp nẻo, chốn quê nhớ về.

*

Mỗi lần nhớ buổi cha đi,

Bỗng dưng ướt đẫm bờ mi nỗi niềm.

Dẫu rằng vắng bóng đường nghiêm,

Móng nền cha dựng vững thêm từng ngày.

Thêm con, thêm cháu vui vầy,

Chắc nơi chín suối cha rầy đỡ lo.

*

Nhớ cha sắm sửa hương hoa,

Gửi lên Thượng giới kính xin độ trì.

-Trưởng nam: Lương Đức Mến-

---

[1] Bạch Thái Bưởi (1877-1932) là nhà kinh doanh nổi tiếng hồi đầu Thế kỉ. Ông kinh doanh trên các lĩnh vực:làm đường, đóng tầu, khai mỏ, xuất bản báo, có công trong việc phát động chấn hưng kinh tế dân tộc.

[2] Khi lên Lào Cai đã nhượng lại cho Lương Đức Điểm, sau đó Kiện (Trưởng đời thứ 10) mua lại.

[3] Tổ khai sáng là cụ Phạm Đình Khanh  范廷牼, hậu duệ đời thứ 16, 17 của Phạm Ngũ Lão, từ Đường Hào sang lập nghiệp năm Bính Thân, 1716. Cụ mất ngày 09 tháng Giêng năm Cảnh Hưng thứ nhất (Canh Thân, 1740). Trong phong trào chung, đã xây Từ đường từ ngày 12/3/2003 (10/2/Quý Mùi).

[4] Theo họ Phạm Cốc Tràng,  tôi gọi bằng Cậu, đã mất năm 2004.

[5] Ngày đó chưa có hệ thống sổ sách như sau này mà người dân nộp rất tự giác, người thu đem nộp cấp trên rất đầy đủ, đúng hẹn. Nhiều lần phải vượt qua bốt Khuể sang bên vùng tự do ở Tiên Lãng nộp tiền, bố tôi vẫn đi không quản ngại.

[6]  Chỉ mầy mò, tự học mà bố tôi kéo nhị, thổi sáo hay lại biết dựa vào các làn điệu dân ca soạn lời mới phù hợp với công tác tuyên truyền..

[7] Trong một dịp diễn, chú Rật tôi từng đóng vai Đổng Trác đã mượn rá độn bụng, rá vỡ, thím tôi phải đền. Khi lớn tôi vẫn được bố đưa đi trong các dịp Đội Văn nghệ tập, diễn. Ngay từ hồi 59-62 chị Khiên (con cậu Kiển) đã nổi tiếng hát hay nhưng sau này số lại long đong.

[8] Hôm đó là Chủ Nhật tôi đi Phú Xuyên chơi. Khi về nghe nói liền đạp xe ra ga Hàng Cỏ gặp bố mẹ và các em một lát. Sau này mới biết bố bị mất đôi lốp xe tại đây.

[9] Chính tôi từng nhiều phen bị đòn cực đau nhưng cũng vì vậy mà anh em tôi trưởng thành và rõ là hơn so với các gia đình cận kề có điều kiện kinh tế hơn hẳn. Nhưng lạ là khi về già thấy tôi đánh con, cụ lại giỗi (!)

[10] Vì vậy mà địa danh “Na clao bon” tức “ruộng cây bon” được cụ ghi thành La Cà Bốn và thành tên thung lũng mà bây giờ là thôn An Phong, xã Phong Niên hay chùa km 37 蓮花寺 lại gọi là “Niên hoa Tự” đúng ra phải là “Liên hoa Tự”, tức Chùa Hoa sen !

[11] Ví dụ:

+ Dịp mừng Thọ người 70 (thực ra năm 1992 cụ chưa đến tuổi, nhưng vì thấy yếu và có ông hàng xóm cùng tuổi cũng mừng dịp đó). Chính dịp nay tôi có viết đôi câu đối và anh Hỗ có bài thơ,  in ở Phụ lục 6 còn Nguyễn Văn Quí-Công an tỉnh (sau đã chuyển YB) có tặng bức Trướng với bài thơ:

Mừng Cụ nay tròn Bẩy mươi niên, Con Ngoan, Cháu Thảo, Rể, Dâu Hiền.

Thanh bạch cuộc đời luôn gương mẫu, Chăm chút tảo tần thú Điền Viên.

Xuân về kính chúc Cụ trường Thọ, Dìu dắt cháu con vững đi lên.

Vạn sự Vẹn toàn như nguyện ước,  Phúc Đức tràn trề, Lộc thường xuyên

Sau này việc tổ chức mừng thọ tại An Phong đã đi vào nền nếp.

+ Nhất là ý tưởng qui tập, xây mộ của gia đình ở quê. Tháng 12/1994 Bố mẹ tôi, Vợ tôi và Thuộc, Tràng đã về xây xong qui tập được 6 mộ, còn một bà Cô của bố tôi không tìm thấy .Tôi chưa hỏi nhưng có lẽ đây là bà Tổ Cô Lương Thị Mẹt mà khi cúng giỗ bố hay khấn đến vì Cô Tổ rất linh thiêng luôn phù hộ cha con tôi !.Đến tháng 8/1997 tôi , Tràng về hoàn tất nốt việc khắc bia ghi danh và gắn vào mộ.  Còn nguyện vọng xây Từ đường ở quê, tới nay đang xúc tiến.Anh em tôi đã đóng góp kinh phí theo nguyên tắc tự nguyện (được 1.100.000đ), tôi đã chuyển về giao cho Trưởng họ ngày 31/8/1999.Phần mình tôi chuẩn bị 2 đôi câu đối với hàm ý con cháu li hương vẫn nhớ về đất cũ. Hai câu đó như sau: Câu dựa theo ý cũ của phụ thân khi còn sống:

Phúc xưa dầy: Nơi phát nguồn linh hiển-Đời càng vững Cây, bền Gốc;

Nền nay vững: Chốn li hương cần kiệm-Ngày thêm thắm Lá, tươi Cành.

Câu khác là:

Tổ tiên tích Đức:Gốc Tử, Phần-Làng xưa nghìn năm Thịnh;

Con cháu gắng Công:Chồi Lan, Quế-Bản mới bốn mùa Xuân..

[12] Đây là một trong những tư liệu chủ yếu giúp tôi soạn nên cuốn GIA PHẢ CHI HAI HỌ LƯƠNG CHIẾN THẮNG mà trong đó có nội dung của bài này.

[13] Giỗ ông ngoại tôi ngày 14 và bà ngoại ngày 18/Chạp. Mẹ và Dì tôi xuôi từ 10/Chạp. Phần tôi đã dự kiến 10 tháng Giêng (16/2/1997) sẽ làm lễ Thượng thọ cho Bố và tổ chức kỉ niệm 50 năm ngày Bố Mẹ tôi lấy nhau (đám cưới vàng). Bản thân người hôm 10/Chạp khi đi dự cưới ngoài Vĩnh Hồ đã mời các ông bà cùng công tác thủa trước và bạn bè. Gần 20 giờ 20/01/1997 Thuộc điện cho tôi nói là bố mệt. Do linh tính thế nào mà ngay sau đó tôi điện cho Thức hẹn về.

[14] Có mấy điểm trùng hợp cần ghi nhận: Trước lúc tắt thở bà con hàng xóm, các cháu túc trực đông đủ. Nhưng chính lúc cụ “đi” thì chỉ có hàng con. Người mất 13 âm lịch và vaò thời điểm đó người có 13 con (7 đẻ, 4 dâu, 2 rể), 13 cháu (9 nội, 4 ngoại), có 13 gia đình họ Lương ở Lào Cai đến chịu tang.

[15] Mặc dù ngay 3 giờ sáng tôi đã ra Bưu điện Bắc ngầm gọi cho chị Mọn tôi ở HP báo tin.Nhưng Mẹ và Dì tôi lại chơi ở Bến Khuể, chị không tìm thấy. Không thể chờ, tôi quyết định mai táng Bố vào chiều 14/Chạp.

[16] Lẽ ra thì cải từ năm trước nhưng sợ chưa "sạch" lại phạm tuổi Trưởng và út nam nên dừng.

[17] Lúc đầu tôi định đưa cả hài cốt vợ chồng Chú Thím Rật-Bính về đây nhưng chị em Dưỡng - Tràng chưa thống nhất được, nên tôi không dám ép.