"MUA VUI CŨNG ĐƯỢC MỘT VÀI TRỐNG CANH"

Trận mưa đêm của cơn bão số 8 (bão Kompasu) đổ rào rào lên mái tôn làm mình tỉnh giấc. Theo thói quen, với tay lần giở Truyện Kiều, lật ra, vớ ngay trang cuối và được câu:

𠳒圭执抇容𨱽

Lời quê chắp nhặt dông dài,

謨𠸟共特𠬠𠄽𪔠更

Mua vui cũng được một vài trống canh.

Từng học Kiều từ hồi còn học cấp 2 và nhớn lên đọc Kiều nhiều lần nhưng vẫn bất ngờ: sao cụ Nguyễn (阮攸, 1765-1820) lại khiêm tốn thế nhỉ? Liền đó mình tự nhủ: thơ của cụ Nguyễn Du, nhất là Truyện Kiều mà “quê” thì những đoạn “văn vần” của Còi từng chép ra chỉ đáng nhóm lửa, ngay cả một số nhà thơ với đủ loại danh xưng, thi phẩm bìa cứng như hiện nay thì còn “quê” tới mức… bùn!

Lại nhớ, từng đọc đâu đó giai thoại kể rằng: trong một canh hát, bên nữ ra vế rằng:

Truyện Kiều anh học đã làu

Đố anh kể được một câu hết Kiều?

Liền khi đó bên nam đối lại:

Trăm năm trong cõi người ta

Mua vui cũng được một và trống canh.

Chú ý rằng “một và” hay “một vài” đều cùng nghĩa, tức là lấy câu đầu và câu cuối Truyện Kiều ghép với nhau thành câu 6-8 vừa đối được câu ra của phái nữ, vừa thể hiện là trong cuộc sống trăm năm người ta sự việc đi qua một cách chớp nhoáng như chỉ trong một vài trống canh!

Do vậy, từ cổ chí kim đều cho rằng câu cuổi “Truyện Kiều” không phải câu tầm thường mà là một “tuyệt cú”! Buộc Còi lại lao vào “mổ xẻ” nó,  ngõ hầu giải đoán được lời trong quẻ vừa gieo!

Về từ ngữ: cặp 6, 8 đó rất tuyệt, có ối từ đắt cần làm rõ. Tạm thời say mê một số từ như sau:

Trong câu 6 có từ “lời quê” vì “Truyện Kiều” được cụ Nguyễn viết bằng chữ Nôm[1], thứ chữ mà có thời được gán là “nôm na mách qué” !. Tất nhiên trong Kiều cũng có câu thuần Hán, ví dụ câu: “枚骨格雪精神”(“Mai cốt cách, tuyết tinh thần”) nói về hai chị em Thuý Kiều và Thuý Vân, mỗi người có một vẻ riêng ví như mai có “cốt cách” của mai, tuyết có “tinh thần” của tuyết!.

Lại có từ “chắp nhặt”, tuy là khiêm nhường nhưng tìm hiểu kỹ trong tác phẩm “để đời” đó,  cụ Nguyễn sử dụng nhiều điển cố, thành ngữ Hán đã được Việt hóa; đồng thời cũng khá nhiều từ ngữ, thành ngữ dân gian được đưa vào rất nhuần nhuyễn. Trong đời sống, nhiều khi khó phân biệt thành ngữ, câu cửa miệng đó từ “Kiều” bước ra dân gian thành ca dao hay chính cụ Nguyễn đã khéo léo đưa từ dân gian vào “Kiều”!

Câu 8 có từ “Mua vui” chỉ rõ mục đích của Nguyễn Du khi viết “Truyện Kiều” nhằm để thư giãn, giải trí, tựa như thể dục tinh thần. Nhưng với tài năng hiếm có, những “lời quê chắp nhặt” đó không chỉ đơn thuần “mua vui” cho tác giả mà nó trở thành thi phẩm luận bàn về xã hội, có ích cho cả thiên hạ và kéo dài tới tận thời @, tức là việc “mua vui” đó trải rộng theo không gian và kéo dài theo thời gian!

Điều đặc biệt việc “mua vui” cho người đó là lời của phận “Hồng nhan bạc mệnh”, lấy ca kỹ, sắc đẹp làm phương tiện hay chính là do Nguyễn Du muốn dùng cái “khiêm tốn” đó để tránh đi cái họa bút mực, khi đã hiểu rõ thời “chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau!” mà nhiều người đã, đang và sẽ mắc?.

Ứng vào thời hiện đại, ta thấy khá nhiều ca sĩ thực hiện những sản phẩm Music Video (MV) với sự đầu tư khá tốn kém đến mức có câu “Phi mờ vê bất thành ca sĩ”!. Cũng đúng thôi, bởi thời nay, xu hướng nghe hát chuyển sang xem hát và có thể xem trên mọi phương tiện nghe nhìn, kể cả cái Điện thoại nhỏ gọn! Vì thế, mức độ phổ biến ngày càng chóng mặt!

Do vậy, bỗng dưng nhiều ca sĩ “danh nổi như cồn”, thu hút nhiều “phan” hâm mộ, nhất là giới trẻ mà không phải bởi tài năng của họ!. Và vì thế, giới “ca sĩ” bỗng có “đặc quyền” hay tự cho mình có “đặc quyền”! Họ mặc sức hét “cát sê”, làm mầu!

Trong đời sống đương đại, những “nghệ sĩ” chuyên chọc cười rẻ tiền, luôn uốn éo, nhẩy nhót lung tung, nói năng tục tĩu, thường giả gái, nhại giọng,… để “móc hầu bao” một số người rảnh rỗi, lắm tiền, sành công nghệ ngày càng lắm!

Nhưng theo tôi, họ (những ca, vũ, tấu nhân) chỉ xứng “mua vui cũng được một vài trống canh” cho những thị hiếu thường nhật chứ đâu phải là “nghệ sĩ”, “ông hoàng”…này nọ như một số người, ngòi bút xưng tụng!

Hoặc như họ có “tài” thật nhưng đã quên đi câu đúc kết của cổ nhân: “Xưa nay tài hoa và vận mệnh luôn đố kị nhau” 古来才命两相妨 vì thế, sớm muộn gì họ cũng được “báo oán”!

Tôi hoàn toàn không coi họ là những “xướng ca vô loài” nhưng cũng ước rằng họ đừng ảo tưởng về mình, làm khổ những người như Còi tôi!

-Lương Đức Mến, những ngày dự lớp HL về PCCC & CNCH, 10/2021-

---

[1] 𡨸喃, còn gọi là Quốc âm 國音 là hệ thống văn tự ngữ tố dùng để viết tiếng Việt, khác với chữ Quốc Ngữ tức chữ Latinh ghi âm tiếng Việt là bộ chữ tượng thanh. Chữ Nôm được tạo ra dựa trên cơ sở là chữ Hán phồn thể 漢字, vận dụng phương thức tạo chữ hình thanh, hội ý, giả tá của chữ Hán để tạo ra các chữ mới bổ sung cho việc viết và biểu đạt các từ thuần Việt không có trong bộ chữ Hán ban đầu.