Tại sao lại là THÀNH KÍNH PHÂN ƯU?

1.     Cái hay CỦA MỘT LỆ TỤC ĐẸP:

Người Việt ta có quan niệm rất nhân văn: “Nghĩa tử nghĩa tận” nên dù lúc trước có từ mặt nhau, khi chết vẫn đến thắp cho nhau nén nhang, vái một vái tiễn biệt. Khách đến viếng tang và chia buồn chữ gọi là Điếu khách (H: 弔客, A: Visitor of condolences, P: Visiteur de condoléances) cần có lễ vật, thái độ, cách ứng xử phù hợp với phong tục và gia đình tang chủ. Đồng thời, khi đi thăm hỏi nhà có người chết đang làm đám tang thì phải tỏ ra buồn rầu thương tiếc (Điếu tang tất hữu ai 弔喪必有哀), phải có thái độ trang nghiêm, không được cười đùa ồn ào, nói chuyện um sùm.

Lễ phúng viếng thường là trầu cau, trà rượu, hương, vàng tiền, hoa quả và nay thường có phong bì đựng tiền đi kèm. Số tiền phúng điếu là tuỳ tâm, tuỳ khả năng người đi viếng và mối thâm giao với tang chủ. Riêng rượu và trái cây do mỗi người sắm một thứ nên gia chủ rất khó sử dụng, gây lãng phí! Nay nhiều tang chủ chuẩn bị vài đĩa quả, rượu để khách đặt phong bì mang vào cho long trọng.

Việc phúng điếu bằng vòng hoa là do người Việt ảnh hưởng của văn hoá phương Tây làm cho đám ma thêm phần ấm cúng, long trọng, đồng thời chứng tỏ tấm lòng thành của người đi viếng, hy vọng người chết được “mát lòng” trước sự quan tâm chu đáo của nhiều người. Nhưng nếu nhiều vòng hoa quá, rất khó cho gia chủ lại lãng phí, sắm đồ rởm (hoa giả, khung gỗ dùng lại,…)!. Do vậy, đa phần các đám tang ở thành phố Ban tổ chức Tang lễ đều thông báo không nhận vòng hoa. Đối với các đoàn viếng đông người, quan trọng BTC có vòng hoa luân phiên đảm bảo trang trọng mà tiết kiệm.

Việc đem các bức trướng đến viếng đã thành phong tục và nét đẹp từ lâu của người Việt. Về từ nguyên, “Trướng” 幛 (U+5E5B) là “một tấm vải hoặc tấm lụa lớn chỉ viết ba hoặc bốn chữ theo chiều dọc để mừng hay viếng”. Theo cổ truyền, mầu đỏ, màu vàng, màu hồng, dùng trong các dịp chúc tụng, khao lão, mừng vui…để tặng cho cá nhân, gia đình hay các phái đoàn, các đoàn thể. Trong lễ tang chỉ có thể dùng mầu trắng, mầu xanh, mầu đen, mầu tím...với những chữ trang trọng, thống thiết, họp cảnh! Nhưng trong thời hiện đại các bức trướng đúng nghĩa, có dòng chữ, câu đối phân ưu (với hiếu chủ), viếng (người chết) hay, cảm động, hợp cảnh, hợp người vắng dần rồi mất hẳn. Người ta đặt các cửa hàng, trướng điếu dùng vải mầu đỏ, mầu vàng rực rỡ, in thêu loè loẹt!. Người đi mua, đi đặt không tường, kẻ bán, kẻ in cũng chẳng hướng dẫn nên nhiều đám có những bức trướng rất phản cảm …

2.     Ôn lại đôi điều về CHỮ VÀ NGHĨA:

Phúng: trong “phúng điếu” là chữ 賵 (U+8CF5). Chữ này có bộ “bối” 貝(nguyên nghĩa là con sò, ngày xưa dùng vỏ sò làm tiền tiêu, cho nên những chữ nói về của cải phần nhiều có chữ 貝 ở bên, nghĩa là “tiền tài”, những đồ quý báu gọi là “bảo bối” 寶貝) và chữ “mạo” 冒(nghĩa là che, trùm đậy). Như thế nghĩa nguyên thủy của chữ “phúng” 賵 là “đem tiền bạc hay phẩm vật, áo xống tới cúng người chết để che đắp thi hài; ý là tặng cho người chết, giúp tiền của cho nhà hiếu làm ma chay”. Nhưng hiện nay, từ này được hiểu theo tuỳ văn cảnh:

- Đem Vàng mã và giúp phương tiện đưa di hài ra nơi chôn cất đúng là “phúng” 賵,  giúp quần áo gọi là “tùy” 禭;

- Còn đem lễ vật, tiền bạc tới giúp tang chủ đúng ra phải gọi là “phụ” 賻 tới cúng người chết, dùng xe ngựa giúp gia chủ chôn người chết. Đáng buồn nay chỉ chú trọng tới nghĩa này!

Điếu: trong “phúng điếu” là chữ 弔 (U+4F04), chữ hội ý, gồm chữ “nhân” (人 tức người) và cung (弓, cái cung). Điều này khởi từ việc từ xưa người chết không được chôn, để nơi hoang vắng và dùng cây che lại. Khi đó  nhà hiếu và những người đi viếng thường mang theo cung tên để canh giữ, không cho dã thú ăn xác kẻ chết, gọi là “điếu tang” 弔喪. Nên nghĩa nguyên thủy của chữ này là “viếng thăm, đến viếng người chết và hỏi thăm những sự không may của những người thân thích của kẻ chết”.

Gộp lại, “phúng điếu” (H: 賵弔, A: To make a visit of condolence with offering gifts; P: Faire une visite de condoléance avec offrandes) là đem tiền bạc hay phẩm vật (hương, đèn, bánh, trái, hoa, trướng, liễn, tiền....) đến cúng người chết để tỏ lòng thương tiếc và thăm hỏi, chia buồn, trợ giúp cùng tang quyến khi có việc tang 居喪. Đây chính là xuất phát từ tư tưởng: “Nhất gia hữu sự bá gia ưu” 一家有事百家忧, nghĩa là “một nhà có việc, thì trăm nhà đều chung lo”.

“Thành kính” 誠敬 là từ Hán Việt (誠 = thành thật, 敬= tôn trọng kính cẩn) toàn bộ từ ghép có nghĩa là “Thành khẩn cung kính”.

“Phân ưu” 分憂 là từ Việt gốc Hán (分 = chia, 憂 = lo, buồn), gộp lại là “chia buồn” nói chung, không chỉ dùng riêng cho đám tang.

3.Thử QUAN SÁT HIỆN THỜI

Trên thực tế, khi đến các “đám hiếu”, ta thường kết hợp thực hiện các việc: “chia buồn” với gia chủ, “viếng”, “kính viếng” người vừa mất.

Song, buồn một nỗi, ngày thêm lung tung phèng quá lắm, kể cả với những người, nơi, gọi là “có học”!. Ví như: trướng điếu đều dùng vải mầu đỏ, mầu vàng rực rỡ, in thêu loè loẹt  hoặc có hình Phật bà Quan âm trong khi người mất là tín đồ Công giáo! Hoặc có đám khiêng cả bức Chúc thọ đến bởi thấy ghi rõ là:  福如東海夀比南山 (“Phúc như Đông hải; Thọ tỷ Nam sơn!”, chắc họ mù chữ?). Lại có đám bạn bè, đồng nghiệp của con mang bức trướng viếng người trên có in chữ chữ Việt rành rành: “Thông gia ngã sầu bùi ly biệt – Để lại trần gian phúc cháu con”!...

Đồng thời, chả rõ từ khi nào, nhiều đoàn đến đám tang cứ nói và viết “Thành kính phân ưu” 誠敬分憂 rõ là không chuẩn! Bởi ta chỉ “thành kính” với người vừa mất vì chỉ có người đó, khi đã “tử giả vi thần” 死者為神 (người chết thành thần) mới xứng đáng và ta mới cần và phải “thành kính”! Còn gia chủ, đôi khi chỉ bằng hoặc dưới vai người “đi đám”, còn sờ sờ ra đó, chưa đến khi “cái quan định mệnh” 盖棺定命 mà “thành kính” e sái quá!.

Nhớ rằng “phân ưu”, “chia buồn” là giành cho hiếu chủ với sự cảm thông, chia sẻ còn “viếng”, “kính viếng” là giành cho hương linh người vừa mất cần phải tôn trọng, kính quý, xót thương!

Hiện nay, khá đông người không hiểu hoặc chả để ý cứ làm “đại khái”, cho xong chuyện! Nhiều người khi đi viếng đám ma mà mặc áo quần loè loẹt, áo hở nách, váy ngắn...; có người nói sai trầm trọng khi chia buồn (nhắc tên “sếp” trong khi bố ổng mất, phán như ở đám cưới,...); vái thì vái lấy lệ hoặc vái lia lịa; viếng xong rồi gặp bạn nói huyên thuyên, cười đùa xả láng !.

Mà gia đình hiếu chủ cũng chỉ chăm chăm xem ai đến, “phong bì” bao nhiêu,… chứ mấy người để ý chuyện khác!

Đã buồn lại buồn thêm!

-Lương Đức Mến, 10/5/Tân Sửu-