MỘT CÂY CÙ MỘC MỘT SÂN QUẾ HOÈ

Sáng nay, sau mấy ngày “rịn” do “hậu Thanh Minh”, cùng mấy bạn rủ nhau đi phá lệ “rượu sáng chè trưa” mãi hơn 8 giờ mới về. Lăn ra ngủ.

Tỉnh giấc, theo thói quen quờ tay với giá sách, được quyển KIỀU, lần giở tới ngay đoạn cuối, vào câu 3237. Thế này:

丞家拯歇娘雲

Thừa gia chẳng hết nàng Vân,

没𣘃樛木没𡑝桂槐

Một cây cù mộc một sân quế hòe .

Kể ra, đoạn cuối này và riêng 2 câu vừa “bói” thấy, chả khó mấy. Nhưng chú ý 3 loại cây với 3 điển cố , là:

Cù mộc: 樛木 là tên một loại cây to tán lớn, cành cong xuống cho các loài dây leo bám vào; trong văn học cổ thường dùng để chỉ cha mẹ hoặc người vợ cả có lòng bao dung, nâng đỡ kẻ dưới. 

Tên cây này được nhắc đến tại câu mở đầu  “Nam hữu cù mộc” 南有樛木 ở phần Chu Nam trong Kinh Thi khen tặng bà Hậu phi năng thi ân cho các người thiếp dưới mình mà không có lòng đố kị, ghen tuông.

 Bà này là Hậu phi của Chu Văn vương (周文王, 1154  - 1046 tCn) tên là Thái Tự (太姒, ? - ?), còn gọi là Chu Văn Mẫu 周文母 rất có đức hạnh và bao dung. Năm 690, Võ Tắc Thiên (武則天, 624 – 705) đăng cơ xưng làm Hoàng đế lập ra nhà Võ Chu (武周, 690 - 705) xen giữa nhà Đường (大唐, 618–690/705–907), cải thụy cho Chu Văn Mẫu thành Văn Định hoàng hậu 文定皇后 (chắc để giữ cho vị trí độc tôn Nữ Hoàng đế của mình?), lăng gọi là Đức lăng 德陵 .

Ví dụ, câu ca ngợi Hậu phi Thái tự:

HÁN TỰ	PHIÊN ÂM	DỊCH NGHĨA
南有樛木 葛藟纍之 樂只君子 福履綏之	Nam hữu cưu mộc Cát luỹ lôi chi Lạc chỉ quân tử Phúc lý tuy chi	Núi nam có cây sà Dây sắn dây bìm kết đeo lên Vui mừng thay bà Hậu phi Phúc lộc sẽ đưa đến để bà sống yên ổn

Ở đây, Nguyễn Du viết “Cù mộc” với ý chỉ cây to che chở cho những cây con ở dưới, tượng trưng cho cha mẹ che chở cho con. Tức là ám chỉ Thúy Kiều xứng là vợ cả, che trở bao bọc cho cả con của Thúy Vân, là em ruột, vợ hai tuy được Kim Trọng “thành hôn” trước Kiều!

Quế Hòe 桂槐 là 2 loại cây mà thuở xưa những gia đình khá giả thường trồng trước nhà. Theo quan niệm xưa, có hòe trước nhà thì con cái đỗ đạt, vinh hiển tới chức tam công; có quế hoa thì gia đình đoàn viên, không bị ly tán.

Chuyện này có xuất xứ từ điển cố:

Trước hết nói về Quế hoa hay “mộc tê”, “bạch mộc lan”, “cửu lý hương”… Đậu Vũ Quân 竇禹鈞 còn gọi là Đậu Yên Sơn 竇燕山 có 5 người con, gia giáo rất nghiêm, ông dựng 40 gian thư phòng, số sách đến cả ngàn quyển, mời kẻ sĩ có văn tài đức hạnh đến làm thầy dạy học. Học giả có chí của bốn phương nghe tiếng tìm đến. Cả 5 người con của ông thông minh dĩnh tuệ, văn hạnh đều ưu tú, người đương thời khen là “Đậu thị ngũ long” 窦氏五龙 (Năm con rồng nhà họ Đậu). Đương thời vị Thị lang tên là Phùng Đạo 冯道 làm tặng Đậu Yên Sơn bài thơ, có câu khen ngợi “ngũ tử đăng khoa” của nhà họ Đậu:

HÁN TỰ	PHIÊN ÂM	DỊCH NGHĨA
燕山窦十郎 教子有义方 灵椿一株老 丹桂五枝芳	Yên Sơn Đậu thập lang Giáo tử hữu nghĩa phương Linh xuân nhất chu lão Đan quế ngũ chi phương	Đậu thập lang ở Yên Sơn Dạy con rất có đạo lí Một cội linh xuân già Trổ ra 5 cành quế thơm

Còn cây Hòe từ chuyện: vào đời Chu (周朝, 1046-256 tCn) ngoài cung đình có trồng 3 cây Hoè, khi Tam công ( 三公, dùng để chỉ ba chức quan cao cấp nhất trong triều đình phong kiến tại các nước Á Đông, gồm:  Thái sư 太師, Thái phó 太傅 và Thái bảo 太保) vào chầu Thiên tử (天子,  danh từ được dùng để gọi những vị Vua , người trị vì tối cao, đảm nhận ý mệnh của Thượng đế mà trị vì thiên hạ) đứng quay mặt hướng về cây hoè. Về sau lấy “tam hoè” để ví “tam công”. Trong Chu lễ - Thu quan – Triều sĩ 周禮 - 秋官 - 朝士 có câu: “面三槐, 三公位焉” (Diện tam hoè, tam công vị yên) tức “Phía trước trồng 3 cây hoè là vị trí chầu của tam công”.

Sau này, Vương Hựu (王祐, 923~986, từng giữ chức Tể tướng) đời Bắc Tống (北宋, 960—1127) từng trồng 3 cây hoè trong sân, nói rằng: “吾子孫必有為三公者” (Ngô tử tôn tất hữu vi tam công giả) ý rằng: Con cháu của ta tất sẽ có người làm đến tam công và quả nhiên: về sau con thứ của ông là Vương Đan (王旦, 957-1017) nhậm chức Thượng thư của nhà Bắc Tống. Có giai thoại rằng, khi sinh ra, Vương Đán khá xấu trai nhưng được cha rất coi trọng và nói: “Đứa trẻ này nên làm quan cho một bộ trưởng” (這個孩子應當會官至公卿宰相). Và, thực tế đúng như vậy.

Từ đó, đời sau dùng “quế hoè” hoặc “hoè quế” để ví con cháu hiển đạt thành danh, đúng như mong đợi của cha mẹ. Hơn nữa, nhà thuở xưa và cả nay ở nông thôn đều có sân phía trước nên người ta thường trồng cây Quế, cây Hòe phía ngoài sân nên mới có tổ hợp từ “Sân Quế Hòe” là vì vậy!

Như thế, ý cả câu 3237 – 3238 nói rằng: gia đình Kim Trọng- Thúy Kiều xum vầy đã có em Kiều là Vân sinh con cái trưởng thành, nay thêm Thúy Kiều xứng danh “vợ cả” (mặc dù tổ chức đám cưới với Kim Trọng sau Thúy Vân) chở che, bao bộc cho cả đàn con của Kim Trọng.

Nếu đọc kỹ toàn truyện thì thấy tội cho Thúy Vân: Chồng cô cưới là do chị ruột và cha mẹ xe buộc trong khi lang quân Kim Trọng chẳng ưng lòng mấy mà chỉ hướng về chị gái Vân là Thúy Kiều. Chàng cưới Vân là vì trách nhiệm, lễ nghĩa. Thúy Vân biết điều đó, biết rằng trong mộng, hay trong những giờ phút riêng tư, Kim vẫn dành cho Kiều. Có cơ là chàng “thể hiện” luôn !

Nhưng, theo kiểu “bói Kiều” thì câu 3237-3238 này ứng với việc gì thời đương đại nghĩ mãi chẳng ra!

-           Lương Đức Mến, 07/4/2023-