MẠT CƯA MƯỚP ĐẮNG

Lâu lâu, mở KIỀU 傳翹, được câu 811, 812 như vầy:

情期拯限麻𢧚

“Tình cờ chẳng hẹn mà nên,

𡊉鋸𦲾䔲堆邊没坊

Mạt cưa mướp đắng hai bên một phường”

Hai câu trên có một điển cố khá hay, đó là: MẠT CƯA MƯỚP ĐẮNG. Điển này nguyên do từ một tích cổ, rằng: có một người đem mạt cưa (“vụn gỗ nhỏ rơi ra khi cưa xẻ”) ra chợ nói là “Cám” để bán cho người chăn nuôi. Hàng kia có người đem mướp đắng (“thứ cây leo, quả trông như quả mướp, nhưng vỏ sần sùi, vị đắng, dùng làm thức ăn”) ra chợ và rao là bán Dưa chuột. Nhưng cả 2, cho đến khi tan chợ hàng vẫn còn, đâm ra Ế.

Dun dủi thế nào họ lại bán hàng cho nhau và đều mừng thầm là đã đánh lừa được nhau. Lúc về nhà 2 người mới biết là đã bị lừa. Thế là cả hai, vốn rắp tâm lừa người khác, rốt cuộc lại bị mắc lừa nhau bởi thủ đoạn tương tự.

Sau hai người gặp nhau, kể chuyện và tiết lộ mánh khóe lừa òa ra cười và cùng phục nhau là tài lừa giỏi. Họ kết bạn với nhau để cùng đi LỪA THIÊN HẠ.

Trở lại truyện Kiều, hai câu trên trích trong đoạn mà cụ Nguyễn  阮攸 tả Mã Giám Sinh 馬監生  có “mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao” nhưng nằm trong băng “nhà chứa” lừa gái nhà lành, đóng vai một chàng rể, kỳ thực Mã chỉ là một con bài:

Chẳng ngờ gã Mã Giám Sinh,

Vẫn là một đứa phong tình đã quen.

Quá chơi lại gặp hồi đen,

Quen mui lại kiếm ăn miền nguyệt hoa.

Đằng sau “chàng Mã” và người bày binh bố trận chính là mụ Tú bà 秀婆 :

Lầu xanh có mụ Tú Bà,

Làng chơi đã giã về già hết duyên.

Chính mụ mua Kiêu về làm gái giang hồ, tiếp những khách giàu ‘sộp’ để lấy tiền:

Muôn nghìn người thấy cũng yêu,

Xôn xao oanh yến rập rìu trúc mai.

Tuy “hợp tác với nhau đấy, nhưng mỗi người có một toan tính riêng. Và trước tài sắc của Thúy Kiều 王翠翹 lại quen thói “trăng hoa”, Mã Giám Sinh “Vốn nhà cũng tiếc của trời cũng tham” nên ép Kiều ngủ chung và hành động rất vũ phu “mưa giớ nặng nề” một cách không nương tay chút nào, “Thương gì đến ngọc tiếc gì đến hương”!. “Hành sự” xong là “giục giã vội vàng ra đi”, không nói chuyện gì với Kiều.

Khổ cho Thúy Kiều như một đóa hoa rất mong manh, cảm thấy bị hiếp, nhục nhã vô cùng. Nàng định tự vẫn nhưng nghĩ đến gia cánh đành thôi, nuốt nhục trong tâm.

Phần mụ Tú, khi hay chuyên tuy có “nổi tam bành”, tiếc cho “vốn liếng đi đời nhà ma” nhưng với bản tính “con buôn”, mụ nhanh chóng chuyển hướng và “khuyên” Kiều tuân theo sự sắp đặt của mụ và từ đó Kiều “làm gái” thực thụ trong cái ổ nhền nhện đó! Chuyện Giám sinh họ Mã 馬龜 và mụ Tú 馬秀 ứng với câu:

Tình cờ chẳng hẹn mà nên,

Mạt cưa mướp đắng đôi bên một phường.

Như vậy, câu “mạt cưa mướp đắng” ý nói đến việc những kẻ lừa lọc, gian dối rồi cũng sẽ tự hại lẫn nhau. Nhưng nhiều khi, “mạt cưa mướp đắng” còn được mở rộng ra chỉ tất cả bọn lưu manh, vô lại. Cần chú ý rằng câu này có ý nghĩa và cách dùng khác câu MÈO MẢ (猫𡏢, mèo hoang, không có nhà cửa và thường đi lang thang để kiếm thức ăn và thường sống ở những nghĩa địa) GÀ ĐỒNG (𪃴同, loại gà không sống theo bầy đàn mà chúng sống riêng lẻ tự lập và nơi sinh sống của chúng là những nơi rừng thưa hay đồi núi), ý chỉ những người sống buông thả, lăng nhăng trong quan hệ nam nữ.

Và vì thế, MẠT CƯA MƯỚP ĐẮNG ứng với khối cặp từ cổ chí kim và gần nhất giữa 2 mĩ nữ đang “xộ khám” ở trời Nam cũng có cái gì đó từa tựa!

-Lương Đức Mến, đêm 28/02/2023-