Mùa cưới, tìm hiểu về thành ngữ “MÔN ĐĂNG HỘ (HẬU) ĐỐI”

Có một câu thành ngữ khá phổ biến nói về quan niệm của tiền nhân trong việc “gả chồng cưới vợ cho con”  nhưng lại… phổ biến là bị nói sai.

Sắp đi dự lễ Vu quy của cháu gái, ngồi chép lại hiểu biết và quan niệm của mình về câu thành ngữ này:  

1. Nguyên nhân nhiều dị bản: theo khảo cứu của tôi thì đây là một thành ngữ được mượn của văn hóa Trung Hoa mà gốc là "門當戶對" (MÔN ĐƯƠNG HỘ ĐỐI). Sang ta do tam sao thất bản nên rất nhiều người nói, dùng sai (kể cả người đầy bụng chữ).

Trong đó dị biệt là các từ “ĐĂNG/ĐƯƠNG” và “HỘ/HẬU” mà thành ra các câu: “ 門燈戶對” (MÔN ĐĂNG HỘ ĐỐI) , “門燈後對" (MÔN ĐĂNG HẬU ĐỐI)… và người khác nghe, thấy “hay hay” lại bắt chước!.

2. Nghĩa của các chữ Hán cấu thành câu thành ngữ và dị bản của nó:

2.1. “Môn” 門 có nghĩa là cửa (2 cánh) đặt ở các khu vực, những chỗ then chốt, như lí môn 里門 cổng làng, thành môn 城門 cổng thành, đạo nghĩa chi môn 道義之門 cái then chốt đạo nghĩa, nhà họ nào có tiếng tăm lừng lẫy gọi là “danh môn” 名門 … 

2.2. “Hộ” 戶/ 户 cửa có một cánh, chỉ nơi ra vào nhà; còn có nghĩa là căn hộ, nhà ở, gia đình, như:  muôn nhà nghìn hộ 千家 萬戶 , hộ khẩu 户口 ...

2.3. “Hậu” có nhiều chữ cùng âm. Trong đó phải kể đến những chữ “có thể liên quan” là: 厚 nghĩa là dầy; 后 là vợ Vua, 后土 là Thần đất; 後  là sau, như nói về địa vị trước sau thì dùng chữ “tiền hậu” 前後, nói về thì giờ trước sau thì dùng "tiên hậu" 先後;  後 còn là Con nối.

2.4. “Đương” 當/当 là hợp, xứng đối, đương đối, ngang nhau, như "tương đương" 相當 cùng xứng nhau, “ưng đương” 應當 nên phải, v.v.

2.5. “Đăng” 燈 là đèn, cái đèn, như: Đèn điện : 電燈, hoa đăng 花燈, đèn cồn,…

 2.6. “Đối” 對 hai bên sóng với nhau, như “đối liên” 對聯 là câu đối.

Như thế, rõ ràng chữ “hậu” chả liên quan gì trong văn cảnh với các chữ còn lại. Nó là nói sai và trở nên phổ biến là do không hiểu rõ lại bắt chước, theo nhau!

3. Nghĩa của câu thành ngữ:

3.1. “Môn đương hộ đối” 門當戶對 là: giữa Cổng và cửa nhà tương xứng, nhà nào thì cửa đó. Nhà lớn, cửa bé, nhà nhỏ, cửa to là không cấn xứng. Nó không đẹp về thẩm mỹ, không hợp về phong thủy.

3.2. “Môn đăng hộ đối” 門燈戶對 là ở cửa có treo đèn và trong nhà có treo câu đối thể hiện nhà có gia sản, hiểu biết, tỏ rõ sự sang trọng, có văn hóa thuở xưa.

3.3. “Môn đăng hậu đối” 門燈後對 là ở cửa có treo đèn và phía sau nhà có treo câu đối thì vô lý quá! Ai lại đi treo Câu đối ở sau nhà bao giờ!

Như vậy, từ một câu  gốc Hán ngữ là 門當戶對, tức “MÔN ĐƯƠNG HỘ ĐỐI” rồi dân gian quen nói là “MÔN ĐĂNG HỘ ĐỐI” xét cũng tương đương nhau. Còn “MÔN ĐĂNG HẬU ĐỐI” thì sai quá, ai có chút hiểu biết không nên bắt chước nói theo!

4. Áp dụng vào chuyện “dựng vợ, gả chồng” cho con cái câu này có nghĩa là:

Nhà cửa, gia thế, địa vị hai gia đình định thông gia phải tương đương, xứng đáng với nhau. Đó là sự “Kết hợp hoàn hảo” để “đôi lứa xứng đôi”, tương phản với “tỉnh thiển hà thâm” 井淺河深 (chỉ rõ cảnh “giếng cạn đối với sông sâu”)! Điều này thể hiện tính tầng lớp trong xã hội có giai cấp, phân biệt rõ giầu nghèo, sang hèn.

- Trước hết là tương đương về nhà cửa, của cải để con gái làm dâu đỡ khổ, con trai làm rể khỏi phải cưu mang và hai nhà không phải “lép vế”, xấu hổ  trước nhau. Đây chỉ là với các gia đình khá giả, còn các gia đình nghèo khó thường không để ý.

- Sau đó là tương xứng về gia thế, địa vị, tín ngưỡng để không ngại ngần, xấu hổ khi giới thiệu thông gia với hàng xóm, bạn bè. Do vậy, nhiều khi đôi trẻ có duyên số phù hợp nhau, xứng đáng kết tóc xe tơ nhưng chỉ vì  địa vị gia đình họ không ngang bằng nhau mà bị ngáng trở. Đặc biệt với các gia đình có vai vế, vì vậy khi xưa Công chúa đi lấy chồng chữ là “hạ giá”!

Tóm lại, theo quan niệm của hôn nhân thời phong kiến, gia đình nhà trai, nhà gái khi thông gia với nhau phải tương xứng về mặt địa vị xã hội và tài sản, họ đều là gia đình quyền quý và giàu có ngang nhau.

5. Ngày nay, tự do hôn nhân được đề cao, một hôn nhân có bền vững hay không phụ thuộc rất nhiều yếu tố.

- Quan điểm truyền thống có những cơ sở riêng và vẫn đúng trong một số trường hợp nhất định. Hơn nữa ngày nay còn mở rộng đến cả cái tương xứng của đôi trẻ. Đó là sự tương xứng về học vấn, về nghề nghiệp, về vị trí làm việc…

- Lối sống “thực dụng” đã biến họ thành những con người luôn kén chọn ngay cả trong tình yêu của bản thân và con cái. Thực tế tình trạng “Nồi nào vung ấy” vẫn là phổ biến! Ngay đã “thông cảm khi lệch nhau” nhưng trong hôn sự đôi bên vẫn chọn những người tương xứng nhau làm Trưởng đoàn để đỡ "sái”!

- Nhưng, một cuộc hôn nhân chỉ có “Đương”/ “đăng" và "đối" mà không có tình yêu cũng dễ đi đến tan vỡ hoặc không thể hạnh phúc được.

- Thanh niên thời @ vốn tri thức cao, đã tự lập trong suy nghĩ,  không còn quá phụ thuộc vào gia đình. Họ quan niệm về tình yêu và hôn nhân cũng “văn minh” hơn nên có thể làm tất cả, vượt những "chướng ngại" để cho tình yêu thêm thắm thiết và họ tìm mọi cách để đến được với nhau, dù cho “Hai trái tim vàng một túp lều tranh”.

Tóm lại, Không có một khuôn mẫu tốt nào cho bất kỳ mọi cuộc hôn nhân. Hãy làm chủ bản thân, đừng rơi vào cảnh “Trái tim lầm chỗ để lên đầu” nhưng cũng không nên để tư tưởng  “Môn đương (đăng) hộ đối” hủy diệt tình yêu của mình để rồi tiếc nuối về sau.

-Lương Đức Mến, mùa cưới 2015-