Thời đại mở nước và ý niệm về Hùng Vương

Người Việt Nam, ngoài việc giỗ Tổ dòng họ mình. Ai cũng biết đến ngày Giỗ Tổ chung của cả nước. Đó là Giỗ Tổ Hùng Vương. Nhân ngày này, ôn và chép lại những điều hiểu biết của mình về thời kỳ mở nước từ đất Phong Châu ấy.

Từ bao đời nay, với nếp quen phụng thờ và tưởng nhớ tổ tiên, nhân dân ta vẫn giữ trọn niềm tin sắt đá, niềm yêu kính vô ngần và hình tượng hoá người lập quốc đất Việt thành các nhân vật tiêu biểu: VUA HÙNG. Theo truyền thuyết thì Lạc Long Quân (貉[1]龍君, con Kinh Dương Vương 涇陽王祿續 và Long nữ 龍女) và Âu Cơ (甌姬, con gái Đế Lai 帝來) được xem như là thủy tổ người Việt[2], cha mẹ của các Vua Hùng.

Chắt lọc những chi tiết cốt lõi trong truyền thuyết, kết hợp với kết quả nghiên cứu hiện đại, chúng ta đã chứng minh được: rằng có một thời đại Hùng Vương trong lịch sử. Cụ thể là: đến đầu thời kỳ đồ đồng (青铜时代, Bronze Age <2100 tCn) có khoảng 15 nhóm Lạc Việt 貉(駱?)越 trong những nhóm mà sử cũ gọi là Bách Việt 百越  sống trên vùng núi phía bắc và châu thổ sông Hồng. Đây là giai đoạn “tiền quốc gia”, cư dân sống tập trung hơn và chuyển sang Chế độ phụ quyền với các bộ lạc nhỏ, riêng lẻ như: bộ Rồng, bộ Chim, bộ Dâu, bộ Rùa...Vào khoảng thế kỷ VII tCn, do sự phát triển xã hội, nhu cầu thủy lợi, bảo vệ làng chạ và bằng sự vượt trội của bộ lạc Vũ Minh của mình, Hùng Tạo Vương (雄造王, 660 – 569 tCn) thâu tóm phần đất của bộ tộc quanh vùng và hơn 12 nhóm Âu Việt 甌越 sống ở vùng Đông Bắc vào trong nhà nước sơ khai Văn Lang (文郎, TK VII  tCn - 258 tCn) thành người chỉ huy quân sự và chủ trì các nghi lễ tôn giáo, đóng đô ở Phong Châu 豐州. “Quá trình hình thành và phát triển của nền văn minh sông Hồng gắn liền với quá trình liên kết các địa phương thành lãnh thổ Văn Lang, quá trình đấu tranh và dung hợp các bộ lạc, các nhóm dân cư lại thành cộng đồng cư dân Văn Lang, chủ nhân của nền văn minh ấy”[3]

Như thế ước từ bộ tộc quần tụ quanh đất Phong Châu, thu hút các bộ tộc xung quanh chuyển mình hình thành Nhà nước đầu tiên gắn liền với sự hình thành quốc gia, bộ tộc là trên cơ sở phân hóa xã hội kết hợp với nhu cầu xây dựng các công trình thủy lợi và nhu cầu tự vệ chống ngoại xâm phương Bắc. Đó là cả một quá trình lâu dài với cppng lao ban đầu của thủ lĩnh bộ Văn Lang.

Nước ta khi đó, về địa giới: Theo sử cũ và cuốn Việt Sử Diễn âm thì :

Đông từ Đại Hải cõi phong,

Tây từ Ba Thục về cùng trong tay.

Nam chí Chiêm Thành xa thay,

Bắc thì lại giáp bên nay Động Đình.

 Thực ra địa giới này là quá rộng. Ngày nay nhiều nhà sử học cho rằng đó là địa giới của nước Xích Quỷ con Văn Lang chỉ bao gồm vùng đất mà nay là phần lớn  Bắc bộ, bắc Trung bộ.

Văn Lang được chia làm 15 bộ là: Giao Chỉ 交 趾, Chu Diên 朱 鳶, Vũ Ninh 武 寧, Phúc Lộc 福 祿, Việt Thường 越 裳, Ninh Hải 寧 海, Dương Tuyền  陽 泉, Lục Hải  陸 海, Vũ Định 武 定, Hoài Hoan 懷 驩, Cửu Chân 九 真, Bình Văn 平 文, Tân Hưng 新 興, Cửu Đức 九 德; bộ nơi vua đóng đô gọi là Văn Lang 文 郎.

Về xã hội: chế độ phụ hệ đã được xác lập, 3 tầng lớp xã hội là quý tộc, nô tỳ và dân tự do của công xã nông thôn được hình thành. Tục xăm mình, ăn trầu, cưới hỏi đã hình thành và củng cố từ thời này.

Về tổ chức Nhà nước : Mặc dù còn rất sơ khai nhưng đã có triều đình, đã cố kết được lòng người, thức dậy ý thức cộng đồng từ tình cảm cộng đồng. Trong triều, Hùng Vương là người đứng đầu, quan văn gọi là Lạc Hầu 貉 候, tướng võ gọi là Lạc Tướng 貉 將 (chữ Lạc Tướng, sau chép sai là Hùng Tướng 雄 將). Con trai vua gọi là Quan Lang 官 郎, con gái vua cả gọi là Mị Châu 媚 珠, thứ gọi là Mị Nương 媚 娘. Quan coi việc gọi là Bồ Chính  蒲 政, đời đời cha truyền con nối, gọi là phụ đạo 父 道.

Về tình hình chính trị thời này trong Việt Sử Diễn âm[4]  đã viết :

Hùng Vương trị vì nhà quan,

Quét không tám cõi sạch tan la trần.

Về trạng thái kinh tế từ đồng thau đến sơ kì đồ sắt, nghề nông đã phát triển bên cạnh việc tiếp tục săn bắn, đánh cá.. Người dân đã biết chế tác ra công cụ thích hợp cho sản xuất, trang sức và lễ nghi, đã biết tập hợp sức mạnh để chế ngự thiên nhiên, chống ngoại xâm.

Các vua Hùng nối nhau làm chủ đất Lạc Việt 貉越 đều gọi là Hùng Vương 雄王,truyền được 18 đời[5].Đến năm 257 tCn, theo lời khuyên của Phò mã chồng Mỵ Nương là Tản Viên Sơn Thánh 傘圓山聖, để tránh cuộc chiến huynh đệ tương tàn và trước nguy cơ xâm lăng của đế chế Tần (秦,778 -207 tCn) nơi phương Bắc, Hùng Tuyền Vương (雄璿王, ?- 258 tCn) nhường ngôi cho Thục Phán 蜀泮 và An Dương Vương (安陽王, 257 tCn – 208 tCn) hợp nhất Lạc Việt với Âu Việt 甌越 thành nước Âu Lạc (甌貉, 257 tCn - 207 tCn). Việc này không phải là kết quả của một cuộc chiến tranh thôn tính, tiêu diệt mà là sự hợp nhất về cư dân và đất đai của Lạc Việt và Âu Việt.

Thời kỳ này không chỉ phản ánh qua các truyền thuyết, chuyện cổ tích mà còn được các triều đại quân chủ sai tập hợp soạn lại thành các Ngọc phả. Ngọc phả Hùng Vương ghi chép lại những gì lưu truyền trong dân gian được các soạn giả thu thập, hệ thống hoá; là bản văn liệt kê thế thứ các vua Hùng[6] mà khi nghiên cứu nó sẽ ngộ ra nhiều điều[7].

Thời kỳ Hùng Vương 雄王时代 là một giai đoạn rất quan trọng trong lịch sử dân tộc; là thời kỳ xây dựng nên nền tảng của dân tộc Việt Nam, nền tảng văn hóa và truyền thống yêu nước. Sự hình thành nền Văn minh sông Hồng từ những bước chuẩn bị và nguồn gốc của Văn hóa Đông Sơn. Như vậy, tuy chỉ mới là nhà nước phôi thai đầu tiên nhưng nhà nước Văn Lang đã cố kết được lòng người, thức dậy được ý thức cộng đồng từ tình cảm cộng đồng, các Lạc dân đã hiểu được sức mạnh của cộng đồng trong việc làm thủy lợi, trao đổi sản vật và đấu tranh giữ  gìn  bản làng, đất nước.

Chính  nền văn minh lúa nước, văn minh làng xã hình thành sớm và hình thái Nhà nước sơ khai là thành tựu có ý nghĩa lịch sử lớn lao của thời kì dựng nước, giữ nước. Nó chứng tỏ nền văn hiến lâu đời và sự dựng nước sớm của dân tộc ta, nó tạo nền tảng vững bền cho toàn bộ sự sinh tồn và phát triển của Quốc gia, dân tộc. Vì vậy mặc dầu gặp muôn vàn can qua, Việt Nam vẫn giữ được tiếng nói, được bản sắc và sự độc lập của dân tộc của mình.

Kế thừa Văn Lang là Âu Lạc (甌貉, 257 tCn - 207 tCn), sau này con cháu Vua Hùng giành lại quyền độc lập với danh xưng Đại Cồ Việt (大瞿越 , 968-1054), Đại Việt (大越,1054-1400, 1428-1802)và nay là Việt Nam. Để ghi nhớ công ơn dựng nước ấy, dân Việt coi các Vua Hùng là Quốc Tổ nước Nam 南邦肈祖, lập Đền thờ trên núi Nghĩa Lĩnh và định ra ngày giỗ chung của cả nước, đó là Giỗ Tổ Hùng Vương. 

---

[1] Chữ Lạc đúng ra đúng ra phải viết bởi chữ  駱 có bộ mã 馬 chứ không phải chữ  貉 với bộ trĩ 豸, chỉ loài chồn hay ngủ. Đây là do sự thâm nho của Hán sử coi các nước khác là mọi rợ.

[2] Bởi thế mới có niềm tự hào ta là “Con Rồng cháu Tiên”.

[3]

[4] Chưa rõ tác giả và thời điểm viết, do Nguyễn Tá Nhi sưu tầm, giới thiệu, biên dịch, NXB VHTT, Hà Nội , 1997. Theo nghiên cứu của Nguyễn Tá Nhi thì tác phẩm này  ra đời khoảng 1549-1553

[5] Ngọc phả Hùng Vương do Hàn lâm Trực học sĩ Nguyễn Cố phụng soạn vào năm Hồng Đức nguyên niên (1470), do Ngạn Xuyên NGÔ ĐỨC THỌ dịch 2011 thì 18 đời vua Hùng gồm: 1. KINH DƯƠNG VƯƠNG 涇陽王 ở ngôi 215 năm, thọ 260 tuổi; 2. LẠC LONG QUÂN tức HÙNG HIỀN VƯƠNG 雄賢王 ở ngôi bốn trăm năm, sau về biển, hoá sinh bất diệt; 3. HÙNG QUỐC VƯƠNG 雄國王 hưởng ngôi hơn 221 năm, thọ 260 tuổi; 4. HÙNG VIỆP VƯƠNG 雄曄王 hưởng ngôi 300 năm; 5. HÙNG HY VƯƠNG 雄羲王 hưởng quốc lịch 200 năm; 6. HÙNG HUY VƯƠNG 雄暉王 hưởng nước 87 năm, thọ 100 tuổi; 7. HÙNG CHIÊU VƯƠNG 雄昭王 hưởng nước 200 năm, hoá sinh bất diệt; 8. HÙNG VĨ VƯƠNG 雄暐王 hưởng nước được 100 năm thì băng; 9. HÙNG ĐỊNH VƯƠNG 雄定王 ở ngôi 80 năm; 10. HÙNG UY VƯƠNG 雄威王 ở ngôi 90 năm; 11. HÙNG TRINH VƯƠNG 雄禎王 ở ngôi 170 năm; 12. HÙNG VŨ VƯƠNG 雄武王 ở ngôi 96 năm; 13. HÙNG VIỆT VƯƠNG 雄越王 ở ngôi 105 năm; 14. HÙNG ANH VƯƠNG 雄英王 ở ngôi 99 năm; 15. HÙNG TRIỀU VƯƠNG 雄朝王 ở ngôi 94 năm; 16. HÙNG TẠO VƯƠNG 雄造王 ở ngôi 92 năm; 17. HÙNG NGHỊ VƯƠNG 雄毅王 ở ngôi 160 năm; 18. HÙNG TUYỀN VƯƠNG 雄璿王 hưởng nước 115 năm.

[6] Hiện tôi biết có 4 bản còn lưu giữ và đã được công bố là :

- “Nam Việt Hùng Vương ngọc phả vĩnh truyền”, còn gọi là Cổ Việt Hùng thị thập bát thế thánh vương ngọc phả cổ truyền, soạn năm Thiên Phúc nguyên niên (986 – thời Lê Đại Hành) .

- “Hùng Vương ngọc phả thập bát thế truyền”, do Hàn lâm viện Trực học sĩ Nguyên Cố soạn năm Hồng Đức nguyên niên (1470 thời Lê Thánh Tông).

- “Hùng Vương sự tích ngọc phả cổ truyền”, Hàn lâm học sĩ Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572 thời Lê Anh Tông).

- “Ngọc phả” do Dưỡng Trai Nguyễn Tá Chính  soạn thời Tự Đức.

[7]  Trong Ngọc Phả trên nhiều chi tiết khó chấp nhận, như các vua Hùng đều rất thọ. Ví dụ Chiêu Vương sống đến 692 năm, người yểu nhất là Nghi Vương cũng thọ tới 217 tuổi !Ngay cả người thọ nhất mà lịch sử chép được là Vũ Đế Triệu Đà cũng chỉ được 121 tuổi (256-136 tr.CN) . Con số 18 dời Vua Hùng cũng có nhiều cách lý giải khác nhau:

-Trong quan niệm xưa, số 9 và bội số của nó không có giá trị biểu đạt ý nghĩa toán học như quan niệm hiện đại mà chỉ có giá trị như một số Thiêng hoặc chỉ là rất nhiều.

-Có người như ông Nguyễn Khắc Xương, con trai của nhà thơ nổi tiếng Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu,  lý giải là không nên hiểu đó là 18 Đời Vua Hùng, với mỗi đời là một vị Vua mà cần hiểu đó là 18 Vương triều nhà Hùng với mỗi Vương triều có nhiều ông Vua kế nghiệp nhau cùng lây tên theo vua đầu tiên. Điều này có trong bản Ngọc phả "Thiên phúc nguyên niên" soạn đời Lê Đại Hành đã ghi ở câu kết: "Trở nên 18 ngành đời nhà Hùng, tỉ phù trị vì ở trong hòm Thái Bảo là 180 đời đế vương thống nhất non sông".

-Cũng có nhiều thuyết cho rằng đó là kết quả của cuộc chiến Thục - Hùng