CÁT ĐẰNG DỰA BÓNG TÙNG QUÂN

Trời mưa lại vẫn đang thực hiện giãn cách xã hội do dịch Covid-19 nên chả đi đến đâu. Với tay, vớ quyển Kiều, mở ra được ngay câu 901 – 902. Nguyên gốc là:

“𠦳尋洳䏾松筠

雪霜𩂏𨔾朱身葛藤”

Đã được tiền nhân đọc thành thơ là:

“Nghìn tầm nhờ bóng tùng quân,

Tuyết sương che chở cho thân cát đằng.”

Tự dưng nhớ đến câu: “Cát đằng dựa bóng tùng quân” và ngẫm rằng thời @ này có thật còn “cát đằng” và “tùng quân” không? 

Về từ nguyên: Cát 葛 là dây sắn, đằng 藤 là dây mây, hai loại thực vật dựa vào cây thân mộc mà leo, mà nhớn lên. Trong văn học thường dùng để chỉ người có thân phận thấp kém, phải nương nhờ người khác. Cũng dùng để ví thân phận đàn bà,  người vợ lẽ. Chú ý rằng, Cây hoa cát đằng có nhiều tên gọi khác như: dây bông xanh, cây bông báo,; tên khoa học là Thunbergia grandiflora; Tên tiếng anh: Sky flower, Blue trumpet vine. Nó thuộc loại cây dây leo, thân hóa gỗ, phát triển nhanh, nhiều cành nhánh mềm, dài, sống lâu năm, chiều cao đạt tới 20m. So với nhiều loại cây hoa dây leo khác, cát đằng có lá rất to, dầy, đầy sức sống. Lá cát đằng màu xanh đậm, lá đơn, mọc trên cuống dài, đối xứng nhau. Lá hình đa giác dạng lá mướp, có lông ở hai mặt với gân lá nổi rõ, sờ vào lá thấy ráp

Tùng 松 chỉ cây tùng rắn chắc, gặp lạnh không điêu tàn; Quân 筠 chỉ cây trúc ngay thẳng; thường dùng để chỉ những người tiết khí vững vàng, khoẻ mạnh, cứng cáp che chở, nâng đỡ được cho nguời khác.

Vì vậy, cổ thi có câu “蔦與女蘿施于松柏” (Điểu dữ nữ la thi vu tùng bách) tức: dây điểu cùng dây nữ la, leo vào cây tùng cây bách.

Trở lại câu Kiều 901-902 là 2 câu trích từ đoạn “Kiều Rơi Vào Tay Tú Bà & Mã Giám Sinh (câu 805-1056)” trong Truyện Kiều[1] của Nguyễn Du[2]. Cụ thể hơn, đây là câu sau khi khi “Vương ông mở tiệc tiễn hành đưa theo” và vì “Xót con lòng nặng trì trì” nên Viên ngoại đã dặn với “chàng” Mã: “Trước yên ông đã nằn nì thấp cao”.  Nhưng Vương Viên ngoại đã nhầm mà “gửi trứng cho ác”! Ông đâu biết Mã Giám sinh 馬監生 vốn là “một đứa phong tình đã quen” cùng với Tú bà mở hàng “buôn phấn bán hương”, chuyên đi mua gái ở các chốn về lầu xanh và chính hắn là người mua Kiều cho Tú Bà 秀婆[3].  

Do vậy, sau khi nghe Vương ông 王翁 năn nỉ, dù có hứa “Buộc chân thôi cũng xích thằng nhiệm trao”[4] nhưng khi đến Lâm Truy mọi chuyện đã khác hẳn “Giờ ra thay mặt đổi ngôi”, lộ rõ bộ mặt của họ Mã: “Vẫn là một đứa phong tình đã quen” và chính y là người mở đầu cuộc lưu lạc 15 năm “歇難意典難箕, 青樓𠄩𦀎青衣𠄩吝” (“Hết nạn nọ đến nạn kia, Thanh lâu hai lượt thanh y hai lần”) của nàng Kiều [5]!

Cùng nhớ lại: Vương Thúy Kiều 王翠翹 là Trưởng nữ của Vương ông 王翁, Vương bà 王婆, chị cả của Vương Thúy Vân 翠雲 và Vương Quan 觀 với tình nhân ban đầu là Kim Trọng 金重. Khi Thúy Kiều làm nữ tì trong Hoạn phủ được Hoạn phu nhân 宦夫人 đặt cho tên là Hoa Nô 花. Khi Kiều vào ở trong Quan Âm các có đạo hiệu là Trạc Tuyền 濯泉.

Sau này, khi gặp người hùng Từ Hải (徐海, một người có bản lĩnh, đem tiền chuộc Kiều khỏi lầu xanh và cưới nàng làm vợ, giúp Thúy Kiều báo ân, báo oán, hai người sống với nhau hạnh phúc), Thúy Kiều cũng tự ví mình nhỏ nhoi như là những “dây Cát đằng”. sống nương tựa vào bóng cây to lớn (câu 2279, 2280) “娘浪𡭧分癡踈, 拱埋𦀊葛特洳䏾𣘃”:

Nàng rằng: chút phận ngây thơ,

Cũng may dây Cát được nhờ bóng cây.

Nhưng đó là chuyện khác và là gửi gắm đúng chỗ, chọn đúng cây Tùng! Tiếc rằng việc đó quá ngắn ngủi!

Tóm lại: khi trao gửi bất cứ điều gì, vật gì cho người khác không thể chỉ dựa vào bề ngoài, sự hứa hẹn của người đó. Không thể dựa vào cái dáng vẻ “mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao”, những lời “thề non hẹn biển” mang cả thần linh ra viện dẫn của họ mà đã sớm tin! 

Nhưng cũng đừng thấy mình như phận “cát đằng”, con sâu cái kiến mà thụ động dựa, nương bóng “tùng quân” mà thụ động nhầm lẫn, đó là chưa kể họ chỉ là “tùng quân” giả! Hoặc “trên sếp” còn “sếp” cao nữa và lắm khi “ốc còn chưa mang nổi thân ốc”! Phải “đi bằng đôi chân” của chính mình, sự cưu mang, nâng đỡ là cần thiết nhưng chỉ nên coi đó như là gia vị!

Đừng gửi trứng cho ác!

---

[1] Đoạn trường tân thanh  斷腸新聲, thường được biết đến với cái tên đơn giản là Truyện Kiều (chữ Nôm: 傳翹), là một truyện thơ của đại thi hào Nguyễn Du. Đây được xem là truyện thơ nổi tiếng nhất và xét vào hàng kinh điển trong văn học Việt Nam, tác phẩm được viết bằng chữ Nôm theo thể lục bát, gồm 3254 câu.

[2] Nguyễn Du (阮攸, 3 tháng 1 năm 1766 – 1820) tên tự là Tố Như 素如, hiệu là Thanh Hiên 清軒, biệt hiệu là Hồng Sơn lạp hộ 鴻山獵戶, Nam Hải điếu đồ 南海釣屠, là một nhà thơ, nhà văn hóa lớn thời Lê mạt Nguyễn sơ ở Việt Nam. Ông được người .Việt kính trọng tôn xưng là "Đại thi hào dân tộc" và được UNESCO vinh danh là "Danh nhân văn hóa thế giới"

[3] Trong vụ việc này, thấy Thuý Kiều như là một món hàng ngon, Mã giúp sức Tú bà nhất quyết mua về với giá 400 lượng vàng. Để trót lọt mưu gian, bề ngoài Mã giám sinh tuyên bố là lấy Kiều về làm vợ và sau khi lấy đi sự trong trắng của Kiều, “con ong đã tỏ đường đi lối về” hắn đưa Kiều vào lầu xanh. Tại đây, nàng đã bị Tú bà bắt phải tiếp khách!.

[4] “Xích thắng hệ túc: 赤绳系足 (dây đỏ buộc chân), hoặc “xích thằng”, “dây đỏ”, “dây tơ hồng” “chỉ hồng” ... ý nói việc hôn nhân do nguyệt lão mai mối. Cũng dùng để chỉ duyên chồng vợ.

[5] Điều đó chứng tỏ Mã Giám Sinh không những chỉ là một kẻ xấu xa, giả dối, vô học, buôn người đê tiện mà còn là một kẻ lừa tình, rất “Sở Khanh”!