Từ Hán Việt chỉ Tập tục

Xưa nay, khi tiến hành các công việc lớn dân gian đều nhờ “thầy” xem ngày, chọn giờ. Kết quả là thầy phán toàn bằng những từ mà người bình thường khó mà hiểu nổi. Đó là những từ Hán Việt. Chép lại đây để nhớ.

CHÚ THÍCH

Một số Thuật ngữ về Tập Tục

STT	THUẬT NGỮ	NGHĨA
1	An hương	Lễ đặt vị trí tượng Thần, Phật. Khi xây dựng xong nhà cửa có nghi thức đặt Thần vị gọi là “Nhập trạch An hương”
2	An môn	Lắp đặt cửa, cổng. Đây là việc rất cần thiết vì đó là yết coi trọng hầu của cả ngôi nhà, chỗ ra vào, và đóng mở.
3	An sàng	Kê đặt giường chiếu, treo màn trướng cho đôi tân hôn, hoặc lấy nhau lâu không có con cũng nên thay đổi, kê giường ở vị trí mới.
4	An táng	Cử hành lễ chôn linh cữu xuống đất.
5	Bồ tróc	Công việc đuổi bắt chim hay thú rừng. Đây là việc diệt các côn trùng có hại cho hoa màu.
6	Bổ viên	Công việc vá và sửa tường. Cùng những công việc lấp hố, lấp huyệt.
7	Bình trì đạo đồ	Công việc sửa sang đường xá.
8	Cái ốc, hợp tích	Công việc lợp nhà, hợp nóc, chắp nóc.
9	Cầu phúc	Cầu xin cho được điều tốt lành. Bày lễ, tiệc cầu đảo tiêu tai giáng phúc, lễ cầu nguyện, lễ tạ và lễ hoàn nguyện những điều đã hứa.
10	Cầu tự	Cầu xin cho có con cái nối dõi, cầu cho có con trai.
11	Cầu y	Mời thầy bắt mạch, cho toa, chữa bệnh.
12	Cổ trú	Lò đúc, chỉ việc nổi lửa trong lò đúc luyện.
13	Di cữu	Chuyển linh cữu, áo quan ra khỏi nhà hoặc nhà quàn.
14	Di đồ	Chỉ việc di chuyển, dời chỗ. Đồ là đi bộ.
15	Di tỉ	Di chuyển chỗ ở, dời đổi chỗ ở.
16	Điền liệp	Đi săn bắn, đánh bắt các loài chim, thú rừng.
17	Đính hôn	Thề đính ước. Nghi thức ràng buộc hôn nhân.
18	Đính minh	Thề đính ước. Nghi thức ràng buộc hôn nhân.
19	Định tảng	Đặt đá kê chân cột. Động thổ là “Khai sơn” và khi động thổ làm mới chỉ có "tọa". Định tảng là “Lập hướng”, và hướng là chưa đặt hình thể khi làm nền.
20	Động thổ	Chỉ việc sửa chữa, đào đất khởi công xây dựng cho nhà ở hoặc một công trình. Động thổ chỉ loại công việc khởi đầu khi động nhát cuốc đầu tiên xây dựng Dương trạch, khác với Phá thổ chỉ loại mai táng thuộc về Âm trạch. Không nên lẫn lộn giữa hai loại này.
21	Giá thú, kết hôn	Lễ cưới, đón dâu.
22	Giải trừ	Tục lệ làm lễ giải thoát và trừ bỏ tai ách.
23	Giao dịch	Chỉ việc mua bán như trong thương vụ, tức ước định mua bán.
24	Hợp thọ mộc	Người còn sống nhưng đặt đóng áo quan trước cho mình.
25	Kết võng	Đan lưới.
26	Khai cừ	Đào mương dẫn nước thoát đi.
27	Khai thị	Khai trương cửa hiệu mới, cơ xưởng mới, hoặc ngày đầu năm khai trương của tiệm, cửa hiệu, khai nghiệp, hoặc ngày bắt đầu sản xuất.
28	Khai quang	Lễ điểm nhãn cho tượng Thần, Phật.
29	Khai sinh phần	Người còn sống nhưng làm mộ sẵn trước cho mình.
30	Khai sơn	Động thổ là khai sơn, là làm cho hưng thịnh.
31	Khai thương khố	Mở kho tàng, xuất tiền của, xuất hàng hoá.
32	Khải toàn	Cải táng, bốc mộ. Chỉ việc tẩy cốt.
33	Kì phúc	Cầu cúng thần minh giáng phúc, tạ thần, hoàn nguyện hay đáp tạ thần ân.
34	Kinh lạc	Đặt khung cửi, khung dệt, máy dệt.
35	Lập bi	Lập bia cho mộ.
36	Lập hướng	Định tảng (cắm mốc đặt tảng dựng cột) là lập hướng.
37	Lập khoán	Lập các khế ước, hợp đồng để hỗ tương việc mua bán hoặc sự việc tương tự.
38	Lập ước	Lập các khế ước, hợp đồng.
39	Liệu bệnh	Mời thầy bắt mạch, cho toa, chữa bệnh. Cũng như cầu y.
40	Mục dưỡng	Chăn nuôi, dưỡng, thả gia súc.
41	Nhập học	Bái sư tiếp thu công việc giáo dục hoặc công nghệ.
42	Nhập liễm	Liệm xác vào quan tài.
43	Nhập trạch	Dọn vào nhà mới.
44	Nạp súc	Mua vào, thu nạp gia súc mới.
45	Nạp tế	Dọn vào nhà mới.
46	Nạp tài	Nộp hay thu tiền, đòi nợ, kết toán sổ sách; hay việc ngũ cốc nhập thương.
47	Nạp thái	Nhận gửi rể.
48	Nạp thái vấn danh	Nạp đồ lễ dạm hỏi, xem tuổi.
49	Phá thổ	Công việc phá hay đào đất để chôn cất, xây, và đắp mộ. Chỉ về công việc cho âm trạch. Khác với "động thổ" ở dương trạch.
50	Phá ốc	Công việc đập phá nhà.
51	Phạt mộc	Công việc chặt cây, đốn củi.
52	Phân cư	Phân gia trong đại gia đình riêng khỏi 1 bếp. Cùng thích hợp với "xuất hỏa" và "an hương".
53	Phó nhậm	Tục làm lễ nhận chức vụ mới.
54	Phóng thủy	Công việc làm tiêu nước như chọn phương hướng cho phù hợp với Phong Thủy.
55	Qui ninh	Tân nương cùng tân lang về nhà cha mẹ mình trong ngày thứ nhất sau khi cưới.
56	Quải biển	Treo biển hiệu.
57	Tạ thổ	Lễ tạ thổ thần sau khi hoàn thành công việc kiến trúc, cơ sở; nghi lễ cử hành cúng tế này còn gọi là Điền lễ. Sau khi hoàn thành phần mộ và cử hành cúng tế còn gọi là Hoàn phần.
58	Tế mộ	Việc cúng tế cúng tế phần mộ. Việc cử hành nghi thức khi đắp xong phần mộ, hoặc là việc tảo mộ trước và sau Thanh minh.
59	Tế tự	Việc cúng tế tổ tiên, tế thần.
60	Tố lương	Làm xà nhà.
61	Tu phần	Tu sửa phần mộ. Cũng có thể chung với việc táng thêm người mới chết vào một huyệt của người chết trước. Gọi là “Hợp táng”.
62	Tu thương khố	Sửa chữa làm kho tàng mới lại.
63	Tác nhiễm	Nhuộm màu cho vải, sợi, hay quần áo.
64	Tác táo	Công việc làm bếp, tạo nhà bếp mới.
65	Tài chủng	Công việc trồng trọt hoa màu (thực vật), trồng tre, trồng cây.
66	Tài y	Cắt may quần áo. Chỉ việc cắt may quần áo cho cô dâu. Cũng có thể việc may quần áo chúc thọ.
67	Tạo kiều	Công việc dựng cầu mới.
68	Tạo thuyền	Đóng thuyền, đóng tàu.
69	Tạo thương khố	Xây dựng kho tàng mới.
70	Tắc huyệt	Lấp hố.
71	Thành phục	Mặc áo tang. Cởi bỏ áo tang gọi là "Trừ phục".
72	Thiên di	Dời chỗ, di chuyển chỗ, di cư.
73	Thủ ngư	Đi đánh hay bắt cá.
74	Thụ kỳ	Dựng hay treo cờ.
75	Thụ trụ	dựng cột.
76	Tiến nhân khẩu	Việc nhận con nuôi.
77	Thụ phong	Nhận hay phong tước vị (chức vị mới).
78	Thượng biểu chương	Dâng biểu, sớ, tấu cầu cúng.
79	Thượng lương	Gác xà cho nhà mới.
80	Thượng sách	Dâng sớ.
81	Trai tiếu	Lập đàn chay. Lễ lập đàn siêu độ vong hồn, các việc dâng cúng đồ mới cho vong nhân.
82	Trừ phục	Cởi bỏ áo tang.
83	Tu phần	Tu sửa phần mộ.
84	Tu tạo	Chỉ việc sửa chữa, xây dựng, đào đất khởi công xây dựng cho nhà ở hoặc một công trình. Tu tạo (kiến tạo với tu phương) chính là chỉ các việc xây dựng hoặc tu sửa cung thất, nhà cửa, công sở, nha môn, tự miếu, nhà thờ họ, thành quách, đình quán, kho tàng.
85	Tu trí sản thất	Việc bố trí và tu sửa phòng cho đàn bà đẻ.
86	Uấn nhưỡng	Việc ủ men, gây men làm rượu, làm dấm, làm tương, ướp mật.
87	Vấn danh	nghi thức nghị hôn nhân tức dạm hỏi, xem tuổi.
88	Xuất hành	Chuyến đi xa.
89	Xuất hỏa	Di chuyến thần tượng ra khỏi nhà như để phá hủy nhà đi hoặc "phân cư".
90	Xuất sư	Ra binh, khởi binh.
91	Xuất tài	Phóng trái: trả nợ, xóa nợ.
92	Xuyên tê, phiến giá	Xuyên đục gỗ, đặt khung cửa, làm cánh cửa.
93	Xuyên tỉnh	Đào giếng. Tục lệ phải chọn thợ đào là trai tráng để được mạch nước thanh khiết.
94	Xuyên trì	Đào ao.