Tạm biệt ĐỊA DANH KIM TÂN

         Thoáng một cái tôi đã sống ở mảnh đất này hơn 30 năm (1992-2024) nhưng lúc nghe nói đây là “Kim Tân”, cứ ngỡ đó là vùng đất mới, có “lắm vàng nhiều của” 金新 ! Song tra tìm mãi (trong phạm vi mình thực hiện được) cũng chả thấy thư tịch cổ nào nói vậy.

Nhân dịp sắp “chia tay” địa danh này tôi chép lại vài hiểu biết sơ giản về nơi đây trên cơ sở bài viết  tiến tới kỷ niệm 30 năm tái lập thị xã tỉnh lỵ Lào Cai (1/9/1992 – 1/9/2022), 70 năm thành lập Đảng bộ thành phố Lào Cai (4/11/1950 - 14/11/2020) có bổ sung một số tư liệu mới.

Những điều tóm lược này đều khai thác từ cuốn “Lịch sử Đảng bộ và nhân dân thành phố Lào Cai” (1950 - 2020) do Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố Lào Cai chỉ đạo tổ chức nghiên cứu và biên soạn Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản tháng 10/2020 và cuốn “Lịch sử Đảng bộ phường Kim Tân” (1955-2017) do BCH Đảng bộ phường Kim Tân biên soạn và xuất bản tháng 5 năm 2018 và những văn bản của Đảng, Quốc Hội, HĐND tỉnh công bố tháng 5 năm 2025 cùng chiêm nghiệm của bản thân.

Trước 4/2025, Phường Kim Tân  là một trong 17 đơn vị hành chính của thành phố tỉnh lỵ Lào Cai, tỉnh Lào Cai (cũ), là phường trung tâm văn hóa, chính trị của thành phố, giàu tiềm năng và có bề dày về truyền thống lịch sử, luôn phát triển về mọi mặt. Đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng, xây dựng hệ thống chính trị và lịch sử đấu tranh trong suốt quá trình hình thành và phát triển tạo nên vùng đất Kim Tân, đặc biệt là giai đoạn từ khi tái lập tỉnh Lào Cai đến nay, dưới sự lãnh đạo của Thành ủy - HĐND - UBND thành phố, sự cố gắng nỗ lực hết mình của toàn thể Đảng bộ và nhân dân các dân tộc của phường, vì vậy đã  có những bước phát triển vượt bậc về mọi mặt, nổi bật là lĩnh vực: Văn hóa, kinh tế, chính trị...

Lao Cai được giải phóng ngày 01/11/1950 vào đợt cuối của chiến dịch Lê Hồng Phong 2 (Chiến dịch Biên giới Thu đông 1950, 16/9-15/10/1950). Sau ngày tỉnh được giải phóng, Tỉnh ủy chủ trương điều chỉnh và đặt tên lại một số đơn vị hành chính tại thị xã và các huyện.

Thực hiện chủ trương trên, thị xã Lào Cai điều chỉnh lại một số đơn vị hành chính và lấy tên các liệt sĩ đặt tên cho các đơn vị đó.  Trong dịp ấy, tên liệt sĩ Kim Hải[1] được đặt cho khu phố kéo dài từ cuối Cốc Lếu đến Cây số 4 (đường đi SaPa). Nhớ lại những năm 196x, khi chúng tôi “đi lên tỉnh” thì đường mới hết Cốc Lếu (tức Ty GD cũ), đoạn xuyên qua Kim Tân là mở sau 11/1991. Nay trục chính là đường Hoàng Liên, con đường đầu tiên của thị xã Lào Cai, được xây dựng ngay những ngày đầu tái lập. Nó tiếp đường Duyên Hà thuộc phường Duyên Hải chạy xuyên qua phường Cốc Lếu, Kim Tân. Con đường này, dài khoảng 3,0km, lòng đường rộng khoảng 15m, vỉa hè 5m và kết thúc là điểm giao với đường đi Sa Pa và cầu Kim Tân (Bắc qua Ngoài Đum). Dọc đường này có Công an Phường Cốc Lếu, Chi Cục Thuế thành phố Lào Cai-Mường Khương, Lối vào Công viên Nhạc Sơn, Bảo hiểm, Quảng trường Tp. Lào Cai, Thành ủy Lào Cai, Công an Phường Kim Tân…Nó giao cắt với: đường Xuân Diệu, Hàm Nghi, 4D, Nhạc Sơn,...Vượt cầu Kim Tân thành đường Hoàng Liên kéo dài (nay là đường Trần Phú qua Bắc Cường xuống Cam Đường). Dọc đường này, các công trình lớn của thành phố từ 01/7/2025 chuyển cho phưởng Lào Cai mới (gồm DT và DS các phường Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân và các xã Vạn Hòa (thuộc tf Lào Cai cũ), Bản Phiệt (thuộc huyện Bảo Thắng cũ)) quản lý, sử dụng mà những thứ mới xây 1995, khi chưa đời đô do tỉnh quản lý, sử dụng. Ví dụ TTHN, trụ sở Thành ủy (UBND tỉnh), Trụ sở HĐND, UBND tf (Tỉnh ủy). Nhà tôi (được cấp đất ở từ 1993 và làm nhà gỗ mang số 328, xây từ 2000) nằm phía bên số chẵn con đường Hoàng Liên  này, nó ở đoạn giữa trụ sở CA tỉnh (sau chuyển là trụ sở CA tf, từ T5/2025 là trụ sở các CQCSĐT thuộc CA tỉnh) và CA phường Kim Tân.

Năm 1954, hòa bình lập lại, thị xã Lào Cai điều chỉnh lại địa giới hành chính khu phố, chia thị xã thành 10 khu, trong đó có Kim Hải, Tân Ấp A, Tân Ấp B. Cuối năm 1955, thị xã Lào Cai một lần nữa điều chỉnh địa giới hành chính và có việc sáp nhập khu Kim Hải với thôn Tân Ấp A, B ở cuối sân bay Cốc Lếu. Khi đặt địa danh, đã lấy từ “Kim”, thành tố đầu của địa danh khu phố “Kim Hải” ghép với thành tố “Tân” từ đầu của địa danh thôn “Tân Ấp” thành lập khu Kim Tân, thay cho khu Kim Hải[2]. Địa danh Kim Tân có từ đây. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng Tiểu khu này được nhập từ Kim Hải, Tân Ấp và Cầu Đen đồng thời địa danh này xuất xứ từ lời truyền cho rằng nơi đây chứa nhiều kim khí và là nơi trú ngụ của Thần Vàng.

Ngày 01/11/1960, tại Đại hội Đảng bộ toàn thể thị xã Lào Cai lần thứ I ban hành Nghị quyết sáp nhập 10 khu thành 4 khu phố đó là: Lào Cai, Cốc Lếu, Kim Tân, Duyên Hải. Bốn khu phố trên trực thuộc thị xã Lào Cai một thời gian dài cho đến ngày nổ ra cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc tháng 02/1979 và các địa danh này tồn tại cho đến ngày nay.

Ngày 01/01/1976, ba tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Nghĩa Lộ sáp nhập thành tỉnh Hoàng Liên Sơn, thị xã Lào Cai trở thành thị xã tỉnh lỵ của tỉnh Hoàng Liên Sơn, bao gồm 4 tiểu khu, có Kim Tân và 2 xã (Nam Cường, Vạn Hòa).

Năm 1978, tỉnh lỵ Hoàng Liên Sơn chuyển về thị xã Yên Bái, từ đây thị xã Lào Cai không phải là thị xã tỉnh lỵ nhưng vẫn là thị xã và địa danh Kim Tân vẫn tồn tại..

Trong chiến tranh biên giới năm 1979, thị xã Lào Cai bị thiệt hại nặng nề, xã Đồng Tuyển và 3 tiểu khu Cốc Lếu, Duyên Hải, Kim Tân trở thành vành đai trắng nên bị giải thể. Ngoài ra, cầu Cốc Lếu bị đánh sập gây chia cắt giao thông hai bờ sông Hồng nên vào ngày 26/2/1980, tiểu khu Lào Cai và xã Vạn Hòa nằm ở tả ngạn chuyển trực thuộc huyện Bảo Thắng[3].

 Ngày 17/4/1979 Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định số 168-NĐ/HĐBT sáp nhập 2 thị xã Lào Cai và Cam Đường thành một thị xã lấy tên là thị xã Lào Cai, thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn. Thị xã Lào Cai (mới) có diện tích tự nhiên là 11.438ha, tăng gần gấp hai lần thị xã (cũ) có 4 xã (Đồng Tuyển, Vạn Hòa, Cam Đường, Nam Cường), 6 phường (Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân, Pom Hán, Bắc Lệnh).

Tháng 4/1982, xã Đồng Tuyển được tái lập, bao gồm cả địa bàn các khu Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu và vùng đất xã Đồng Tuyển hiện nay[4].

Ngày 01/10/1991, tỉnh Lào Cai được tái lập tách ra từ tỉnh Hoàng Liên Sơn, thị xã Lào Cai trở lại là tỉnh lỵ tỉnh Lào Cai[5] và các khu Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu được gọi là các tiểu khu.

Sau hơn 10 năm 2 thị xã sáp nhập (4/1979 - 8/1992), bộc lộ nhiều điểm bất cập, hạn chế, do đó cần phải chia tách để hoạt động hiệu quả hơn. Theo nguyện vọng của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc thị xã Lào Cai (mới), ngày 09/6/1992, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định số 205-HĐBT về việc phân vạch điều chỉnh lại địa giới thị xã Lào Cai và tái lập thị xã Cam Đường, tỉnh Lào Cai.  Trong bối cảnh đó, các tiểu khu Cốc Lếu, Duyên Hải, Kim Tân được tái lập từ một phần xã Đồng Tuyển, còn tiểu khu Phố Mới được thành lập từ một phần xã Vạn Hòa thuộc thị xã Lào Cai.

Ngày 03/6/1993, Chính phủ ban hành Nghị định số 31/CP về việc thành lập các phường thuộc thị xã Lào Cai. Theo đó các tiểu khu nâng cấp thành phường, trong đó có phường Kim Tân.

Thị xã Lào Cai là một thị xã tỉnh lỵ, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh Lào Cai , được chia thành bốn trung tâm hành chính: khu Kim Tân là khu chính nơi tập trung các cơ quan đầu não của tỉnh và những ngành quan trọng; khu Cốc Lếu là nơi xây dựng các công trình phục vụ cho hoạt động thương mại, du lịch, dịch vụ... và các cơ quan của thị xã Lào Cai; khu Lào Cai (Phố Tèo) là nơi xây dựng những công trình phục vụ cho mọi hoạt động của cửa khẩu quốc tế, quốc gia; khu Phố Mới là nơi xây dựng các kho tàng, bến bãi... phục vụ cho công tác trung chuyển hàng hóa, khách hàng. Khi đó, thị xã tỉnh lị có diện tích tự nhiên là 5.038ha, với 6.375 khẩu gồm 3 xã (Đồng Tuyển, Vạn Hòa, Bắc Cường) và 5 phường (Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân, Phố Mới).

Ngày 31/11/2002, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 16/2002/NĐ-CP về việc sáp nhập thị xã Lào Cai và thị xã Cam Đường thành thị xã Lào Cai-thị xã tỉnh lỵ của tỉnh Lào Cai; có diện tích tự nhiên là 23.095,8ha và 77.167 khẩu, gồm 16 đơn vị hành chính (7 xã, 9 phường). Trong đó có phường Kim Tân và đã hội đủ các tiêu chí đô thị loại III.

Ngày 30/11/2004, Chính phủ ban hành Nghị định số 195/2004/NĐ-CP thành lập thành phố Lào Cai thuộc tỉnh Lào Cai và thành lập các phường trực thuộc thành phố Lào Cai. Cũng tại Nghị định trên, thành lập các phường Bắc Cường, Nam Cường; tách một phần diện tích của xã Cam Đường để thành lập phường Bình Minh. Khi đó thành phố Lào Cai có 17 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm 12 phường và 5 xã, có phường Kim Tân. Thành phố Lào Cai đến thời điểm tháng 11/2004 có diện tích tự nhiên là 22.150ha và 100.225 nhân khẩu.

Ngày 30/10/2014, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1975/QĐ-TTg công nhận thành phố Lào Cai là đô thị loại II trực thuộc tỉnh Lào Cai, có phường Kim Tân.

Để thành phố Lào Cai có đủ các tiêu chí của đô thị loại I, theo đề nghị của địa phương, ngày 11/02/2020, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 896/NQ-UBTVQH14, về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã thuộc tỉnh Lào Cai. Theo Nghị quyết, thành phố Lào Cai sắp xếp, điều chỉnh địa giới các đơn vị phường Lào Cai, phường Duyên Hải, phường Kim Tân, phường Cốc Lếu, phường Pom Hán, phường Xuân Tăng, phường Bình Minh, xã Đồng Tuyển, xã Thống Nhất, xã Cốc San. Trong đó Phường Kim Tân nhận thêm 0,14km 2 diện tích tự nhiên, 685 người của phường Cốc Lếu nên có 2,59km2 diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 18.124 người; giáp với các phường Bắc Cường, Cốc Lếu, Lào Cai, xã Đồng Tuyển và xã Vạn Hòa.

Sau đợt điều chỉnh này, từ ngày 01/3/2020 trở đi, thành phố Lào Cai (là một trong 9 đơn vị hành chính của tỉnh gồm: thành phố Lào Cai, thị xã Sa Pa, huyện Bắc Hà, huyện Bảo Thắng, huyện Bảo Yên, huyện Bát Xát, huyện Mường Khương, huyện Si Ma Cai, huyện Văn Bàn) có 282,13km 2 diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 130.671 người. Thành phố Lào Cai có 17 đơn vị hành chính cấp xã gồm có 10 phường  (Bắc Cường, Bắc Lệnh, Bình Minh, Cốc Lếu, Duyên Hải, Kim Tân, Lào Cai, Nam Cường, Pom Hán, Xuân Tăng) và 7 xã (Cam Đường, Cốc San, Đồng Tuyển, Hợp Thành, Tả Phời, Thống Nhất, Vạn Hòa). Như thế 2 địa danh cấp phường cũ không còn tồn tại (Phố Mới, Thống Nhất) nhưng có 2 địa danh cấp xã mới (Cốc San, Thống Nhất).

Trong đó phường Kim Tân có có diện tích 2,59 km², dân số là 18.124 người, Mật độ: 6.998 người/km², Mã hành chính: 2647.0; Bí thư Đảng ủy: Nguyễn Trọng Đoan, Chủ tịch UBND: Đoàn Thị Ngọc là những cán bộ trẻ mới được thành phố luân chuyển và tăng cường (4/2023).

Nằm ở trung tâm thành phố Lào Cai, phường Kim Tân có giao thông thuận tiện; là môi trường thuận lợi để đầu tư phát triển kinh tế nhiều thành phần. Cửa ngõ vào Kim Tân về phía Nam có 5 tuyến đường: đường Võ Nguyên Giáp, đường Hoàng Liên kéo dài, đường Trần Hưng Đạo, quốc lộ 4E và quốc lộ 4D đi Sa Pa. Tuyến đường trục chính Hoàng Liên, từ cầu Cốc Lếu, đến Kim Tân, dài 3.000 mét, rộng 27 mét, trong đó qua phường 1000 mét, có Quảng trường và Trung tâm Hội nghị thành phố, có trụ sở Thành ủy, UBND, Công an và Thành đội thành phố (nay đã đổi); Các đường ngang nhiều trong đó có trục đường Quy Hóa rộng 24 m, từ Quảng trường đến bờ sông Hồng; đường Ngô Quyền rộng 17,5 m, kết nối với đường Võ Nguyên Giáp đang dần được đầu tư hạ tầng.

Trên địa bàn phường có dãy núi Nhạc Sơn là ranh giới phía Tây Nam (giáp xã Đồng Tuyển) và sông Hồng là ranh giới phía Đông Bắc (bên kia sông là địa bàn phường Lào Cai và xã Vạn Hòa), Suối Ngòi Đum chảy từ Sa Pa ra sông Hồng là ranh giới tự nhiên với phường Bắc Cường.

Trong địa bàn có Công viên Nhạc sơn,  công viên lớn nhất mà trong đó có hồ chứa nước lớn nhất thành phố. Ngoài ra, còn một số tiểu công viên nhỏ nằm bên các trục đường.

Phường có 02 chợ: Chợ Kim Tân và chợ Gốc Mít và các trung tâm thương mại lớn tại Ngã 6; có tuyến du lịch Lào Cai - Sa Pa. Phường là địa bàn tập trung 66 cơ quan, đơn vị của thành phố; đồng thời có một số chung cư, nhà hàng cùng các khu vui chơi giải trí công cộng, mua sắm khác.

Trên địa bàn phường có nhiều trường học, trong đó 03 trường phổ thông gồm: 02 trường Tiểu học ; 01 trường THCS; có 04 trường MN trong đó 01 trường MN công lập; đặc biệt có Cụm Liên trường, gồm Tiểu học Nguyễn Du, THCS Lê Quý Đông THPT số 1.

Nằm trên địa bàn phường có tổng số 24 cơ sở khám chữa bệnh, trong đó có cơ sở do nhà nước quản lý như: Bệnh Hưng Thịnh (đã CP hóa), Trạm y tế và nhiều phòng khám tư nhân,….

Trụ sở Đảng ủy, MTTQ, HĐND và UBND phướng đóng tại địa chỉ: Số 046, Phố Quang Minh, tổ 17, phường Kim Tân, TP. Lào Cai, tỉnh Lào Cai (phía sau trụ sở Thành ủy) sau 01/7/2025 có chuyển đổi công năng.

Trong những năm qua được sự quan tâm của chính quyền các cấp phường đã được tặng Huân chương của Nhà nước, nhiều giấy khen, bằng  khen, cờ thi đua của thành phố, tỉnh và Trung ương.

Trong dịp sắp xếp các ĐVHC giữa năm 2025 (Nhập tỉnh, bỏ huyện, gộp xã), theo Nghị quyết Số: 1673/NQ-UBTVQH15 thông qua ngày 16/6/2025 thì chuyển xã Thống Nhất sang huyện Bảo Thắng; thêm xã Bản Phiệt (huyện Bảo Thắng) và xã Tòng Sành (huyện Bát Xát) vào để sắp xếp thành phố Lào Cai cũ vốn có 18 xã, phường thành 2 phường và 2 xã:

1.  Sáp nhập  thành phường Lào Cai. Trung tâm chính trị hành chính đặt tại phường Kim Tân (cũ).

Cái tên Kim Tân đi vào “lịch sử” từ đây và cũng từ 01/7/2025, tên tỉnh là Lào Cai mới (Lào Cai gộp với Yên Bái) với tỉnh lỵ đặt tại tf Yêcác phường Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân và các xã Vạn Hòa (thuộc tf Lào Cai cũ), Bản Phiệt (thuộc huyện Bảo Thắng cũ)n Bái. Kim Tân cũng như vùng Lào Cai không còn giữ vị trí là trung tâm chính trị nữa!

2.  Sáp nhập xã Cam Đường và các phường Xuân Tăng, Pom Hán, Bắc Cường, Nam Cường, Bắc Lệnh, Bình Minh thành phường Cam Đường. Trung tâm chính trị hành chính đặt tại phường Nam Cường (cũ).

3.  Sáp nhập các xã Cốc San, Đồng Tuyển, Tòng Sành thành xã Cốc San. Trung tâm chính trị hành chính đặt tại xã Cốc San (cũ).

4.  Sáp nhập các xã Hợp Thành, Tả Phời thành xã Hợp Thành. Trung tâm chính trị hành chính đặt tại xã Hợp Thành (cũ).

“Nhập tỉnh” đúng, hợp và được đa số đồng tình, ủng hộ nhưng để TTHC  ở cuối tỉnh, tf  YB thì đã để lại không ít tiếc nuối cho du khách và nhất là những người từng gắn bó với nơi đây.

Dù thế nào, nhà tôi vẫn ở 328 đường Hoàng Liên (đã phá giải phân cách xây cũ và dựng giải phân cách bằng KL mới, lát lại vỉa hè…), đất được cấp từ năm 1992, dựng nhà gỗ ngay sau giải phóng đất xong, xây nhà (2 tầng, 1 tum từ năm 2000, năm tôi làm mấy việc trọng đại liền: Xây nhà, Lên lương thăng cấp, Con gái lớn thi TNC3, thi vào ĐH, Cải táng Thân phụ, Chuyển mộ Tổ Tỷ) ở đó ổn định cho đến nay, sang tuổi 71, đã là ông của 2 cháu Nội, 2 cháu Ngoại (3 Trai, 1 Gái). Về hành chính: nơi đây ban đầu là   Tổ 7, rồi Tổ 22, 21 và 14 phường Kim Tân, tf Lào Cai. Từ 16/6/2025 thuộc Tổ 14 phường Lào Cai (bao gồm DT và DS các phường Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân và các xã Vạn Hòa (thuộc tf Lào Cai cũ),  xã Bản Phiệt (thuộc huyện Bảo Thắng cũ)) mới, tỉnh Lào Cai. Sau này, các phường phía  trên  từng mang danh Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu không hiểu Tổ 14 Kim Tân (từ 270 HL đến 358 Hoàng Liên) sẽ mang tên gì?

 Song, nhân dân các dân tộc vùng này vẫn nhớ địa danh “KIM TÂN” và tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang, lao động cần cù, sáng tạo, đẩy mạnh khai thác các tiềm năng, thế mạnh, ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất- đời sống, phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh- quốc phòng; xây dựng quê hương ngày càng giàu mạnh vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; xứng đáng là “phên dậu Tây Bắc của Tổ quốc”, cửa ngõ lên Khu Nghỉ mát Sa Pa, vào Cao nguyên trắng Bắc Hà (có Đua Ngựa, Dinh thự Hoàng A Tưởng), sang huyện Hà Khẩu 河口縣(河口瑤族自治縣 thuộc Châu tự trị dân tộc Cáp Nê, Di Hồng Hà 红河哈尼族彝族自治州, tỉnh Vân Nam 雲南省) để vào sâu nước bạn Trung Quốc 中國.

Với ý nghĩa đó, tin rằng sẽ có ngày trở lại đúng vai trò, ý nghĩa vốn có, đã có của vùng này, địa danh này !. Bởi tôi tin vào Định luật tuần hoàn (loi du movement cyclique): “Thiên địa tuần hoàn chung nhi phục thủy” 天地循還終而復始 mà!. Trên tiêu đề tôi ghi chữ “Tạm  biệt ĐỊA DANH KIM TÂN” là vậy ./.

-Lương Đức Mến, ngày 03/6/Ất Tỵ, tức 27/6/2025- 

---

[1] Đồng chí Kim Hải, cán bộ chính trị của Tỉnh ủy Sơn Tây (cũ) được điều lên Lào Cai công tác từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Đồng chí được cấp trên cử về xây dựng phong trào xã Cam Đường từ năm 1946. Ngày 16/5/1948 (tức ngày 08 tháng Tư năm Mậu Tý), đồng chí đi diệt tề trừ gian ở Trại Mới (Phố Mới) thuộc xã Vạn Phúc (nay là xã Vạn Hòa). Trên đường trở về căn cứ cầu Xum (thôn Cánh Đông) thuyền bị đắm, đồng chí Kim Hải đã hy sinh cùng ông Điện (người lái đò thôn Cánh Đông) và 5 chiến sĩ bộ đội.

[2] Tháng 10/2014, tên đồng chí Kim Hải đã được thành phố Lào Cai đặt cho một phố thuộc phường Phố Mới (từ sau 2020 là phường Lào Cai) , thành phố Lào Cai.

[3]  “Quyết định 61-CP năm 1980 điều chỉnh một số xã thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn”

[4] Do hậu quả chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc tháng 02/1979, xã Đồng Tuyển và các khu: Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu, Lào Cai trở thành vành đai trắng, vì vậy xã Đồng Tuyển giải thể và nay được tái lập, còn các khu: Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu, Lào Cai do dân chưa hồi cư, nên sáp nhập với xã Đồng Tuyển.

[5]  “Nghị quyết ngày 12 tháng 8 năm 1991 về việc điều chỉnh địa giới hành chính một số tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do Quốc hội ban hành”

Nhấn vào đây để đọc toàn văn...

Tóm tắt ...

Thử tìm hiểu từ GHEN

Nhân TK năm học 2024-2025 mà cả 2 cháu Nội, 2 cháu Ngoại tôi đều đạt HSG, được khen. Phấn khích, tôi đã đưa lên Fa và Za nhưng rồi con  tôi can “bố không nên làm vậy, vì đâu phải ai cũng thế, ngay trong họ nhà mình đó thôi”. Nhận rõ thói đời nên tôi ngưng và tự dưng muốn đi sâu vào tìm hiểu lĩnh vực mình quá “vô tư” này! Đó là “ghen” !

  “Ghen” trong tiếng Việt là “Động từ” có hai nghĩa chính, đều liên quan đến cảm xúc tiêu cực:

1. Ghen tuông (Jealousy):Cảm giác bất an, lo sợ, nghi ngờ về việc mất đi tình  cảm của người yêu hoặc bạn đời, thường đi kèm với sự tức giận, bực bội. Ví dụ, “Ghen tuông trong tình yêu”.

2. Ghen tị (Envy): Cảm giác khó chịu, bực bội khi người khác có được thứ mà mình không có, hoặc hơn mình. Ví dụ, “Ghen tị với người khác vì họ có tài năng”.

Nó là một dạng bản năng của con người không thể loại bỏ mà chỉ có thể kiểm soát bằng lý trí, khả năng tự làm chủ bản thân hoặc thông qua những mối quan hệ xã hội tích cực, thiện chí, là một trạng thái tình cảm bí ẩn ngay cả với chính người trong cuộc, đó là hình thức luôn liên quan tới cảm giác sợ mất mát và luôn có ít nhất 03 đối tượng gồm người ghen, người bị ghen và người liên quan đến người bị ghen (có thể là một hoặc một vài người cụ thể nhưng cũng có khi là những đối tượng chung chung, những đối tượng không tồn tại thật sự ngoài đời hoặc xuất hiện liên quan đến cuộc sống của những đối tượng ghen và đang ghen như các diễn viên điện ảnh, ca sĩ, cầu thủ).

Khi ghen thì trong cơ thể sẽ xảy ra các phản ứng cả về tâm lý và hành động.

Về Tâm lý nó gây các biểu hiện đau đớn về tinh thần, tức giận, buồn bã, bi quan, ghen tị, sợ hãi, lo lắng về hình ảnh của mình, tự xót thương mình, cảm thấy bị bẽ mặt ,…

Về Hành động: run rẩy, toát mồ hôi, tự trấn an mình, có những hành động hung hăng, thậm chí bạo lực,...

Ghen có tính chất bệnh lý là một triệu chứng bệnh lý của một số bệnh khác nhau trong tâm thần học và nó được coi như là hoang tưởng với nội dung Ghen. Một bệnh lý nữa có thể gặp hoang tưởng Ghen là bệnh tâm thần phân liệt dẫn đến Ghen hoang tưởng hay ghen bóng ghen gió.Trong bệnh này, bệnh nhân cũng có một khẳng định chắc chắn không dựa trên một cơ sở nào là vợ ngoại tình, không thể giải thích, thuyết phục bệnh nhân, hành vi của bệnh nhân bị rối loạn nghiêm trọng, thậm chí có thể tự sát vì buồn chán, thất vọng do sự ngoại tình của vợ.

Đồng nghĩa: ganh, ghen tị, ghen tuông đều thể hiện sự khó chịu, tức tối, vì biết hoặc ngờ sự thiếu chung thuỷ của vợ, chồng hay người yêu

Từ xưa đến nay, trong thơ văn hay nhắc đến nó. Ví dụ:

“Ngứa ghẻ đòn ghen”/ “Ngứa ghẻ hờn ghen” (Thành ngữ);

“Ớt nào là ớt chẳng cay, Gái nào là gái chẳng hay ghen chồng?” (Ca dao);

Bài “Ghen” của  Nguyễn Bính (1918–1966) trong tập Lỡ bước sang ngang (1940)

Cô nhân tình bé của tôi ơi!

Tôi muốn môi cô chỉ mỉm cười

Những lúc có tôi, và mắt chỉ

Nhìn tôi những lúc tôi xa xôi.

Tôi muốn cô đừng nghĩ đến ai,

Đừng hôn dù thấy bó hoa tươi.

Đừng ôm gối chiếc đêm nay ngủ,

Đừng tắm chiều nay biển lắm người.

Tôi muốn mùi thơm của nước hoa,

Mà cô thường xức, chẳng bay xa,

Chẳng làm ngây ngất người qua lại,

Dẫu chỉ qua đường khách lại qua.

Tôi muốn những đêm đông giá lạnh,

Chiêm bao đừng lẩn quất bên cô,

Bằng không, tôi muốn cô đừng gặp

Một trẻ trai nào trong giấc mơ.

Tôi muốn làn hơi cô thở nhẹ,

Đừng làm ẩm áo khách chưa quen.

Chân cô in vết trên đường bụi,

Chẳng bước chân nào được giẵm lên.

Nghĩa là ghen quá đấy mà thôi,

Thế nghĩa là yêu quá mất rồi,

Và nghĩa là cô và tất cả,

Cô, là tất cả của riêng tôi.

Bài “Vịnh Thúy Kiều” của Nguyễn Công Trứ (阮公著, 1778–1858)

Đã biết má hồng thời phận bạc

Trách Kiều nhi chưa vẹn tấm lòng vàng

Chiếc quạt thoa đành phụ nghĩa Kim lang

Nặng vì hiếu, nhẹ vì tình thời cũng phải

Từ Mã Giám Sinh cho đến chàng Từ Hải

Cánh hoa tàn đem bán lại chốn thanh lâu

Bấy giờ Kiều còn hiếu vào đâu

Mà bướm chán ong chường cho đến thế?

Bạc mệnh chẳng lầm người tiết nghĩa

Đoạn trường cho đáng kiếp tà dâm!

Bán mình trong bấy nhiêu năm

Đố đem chữ hiếu mà lầm được ai!

Nhưng có thể  nói không ngoa rằng nhắc nhiều đến từ này là Đại Thi hào Nguyễn Du  (阮攸, 1766 – 1820) tên tự là Tố Như 素如, hiệu là Thanh Hiên 清軒, biệt hiệu là Hồng Sơn lạp hộ 鴻山獵戶, Nam Hải điếu đồ 南海釣屠. Nguyễn Tiên sinh dùng nhiều từ này trong Truyện Kiều 傳翹. Tuy là một truyệô Nôm dựa theo tác phẩm văn xuôi lãng mạn Kim Vân Kiều truyện 金雲翹傳 của Thanh Tâm tài nhân (青心才人, 1521 - 1593) người đời Minh (大明,1368-1644) bên Trung Quốc, song nó gồm 3254 câu được viết theo thể lục bát mang đậm âm hưởng của ca dao truyền thống phản ánh sâu sắc tinh thần dân tộc với những giá trị truyền thống của người Việt Nam. Truyện Kiều (tên gốc là Đoạn Trường Tân Thanh 斷腸新聲) là tác phẩm nổi tiếng nhất của đại thi hào, kiệt tác của văn học Việt Nam thời trung đại và với nó, Nguyễn Du đã được tôn vinh là Danh nhân văn hóa thế giới.

Trong tác phẩm này, cụ nhắc nhiều dến từ “ghen”, ví dụ:

Câu 5. “Lạ gì bỉ sắc tư phong, Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen” 邏之彼嗇斯豐 𡗶撑涓貝𦟐紅打㭴.

Câu 1609: “Nghĩ rằng: Ngứa ghẻ hờn ghen, Xấu chàng mà có ai khen chi mình…”  擬浪𤻭𤴪𢤞悭 醜払麻固埃𠸦之命.

Lại còn câu: 1873. “Bây giờ mới rõ tăm hơi, Máu ghen đâu có lạ đời nhà ghen” 悲𣇞買𤑟沁唏 𧖱慳兜固邏𠁀茹慳,

Rồi câu 2109. “Thực tang bắt được dường này, Máu ghen ai cũng chau mày nghiến răng” 寔賍扒特羕尼  𧖱悭埃拱𠺾眉哯𪘵,

Lại tiếp câu 2153. “Nghĩ đời mà ngán cho đời, Tài tình chi lắm, cho trời đất ghen" 𢪀𠁀麻喭朱𠁀 才情之𡗋朱𡗶坦.

Nhất là câu 2365. Bày tỏ: “Rằng: Tôi chút dạ đàn bà, Ghen tuông thì cũng người ta thường tình” 浪碎拙胣弹妑 悭𡀢時拱𠊛些常情

…

Trong đời sống văn học, nhân vật Hoạn Thư 宦姐 là một biểu tượng đặc biệt: đi thẳng từ trang sách vào đời sống với câu nói “ghen như Hoạn Thư” và chuyện ấy được Đại Thi hào họ Nguyễn mô tả ở Hồi 15: “Hoạn Thư ghen tuông lập kế”  nó ứng với Hồi 14 trong nguyên truyện: “Hoạn Ưng Khuyển di hoa tiếp mộc; Vương mỹ nhân bách chiết thiên ma” 宦鷹犬移花接木；王美人百折千磨 (Tiểu thuyết Chương Hồi, tạm dịch là: Lũ Ưng Khuyển thay hoa chắp cánh; Gái hồng nhan trăm tủi ngàn sầu).

Trong này, Hoạn Thư 宦姐 được nhắc đến lần đầu tại câu thơ thứ 1529: “Vốn dòng họ Hoạn danh gia, Con quan Lại bộ tên là Hoạn thư”. 本𣳔户宦名家 昆官吏部𠸜羅宦姐 kết bằng lời thú tội của Thúc Sinh tại câu 1949 và 1950: “Vì ta cho lụy đến người, Cát lầm ngọc trắng, thiệt đời xuân xanh!”  爲些朱累典𠊚 吉淋玉𤽸舌𠁀春撑[1]

Qua ngòi bút của Nguyễn Du, Hoạn Thư là người phụ nữ xinh đẹp, thông minh, sắc sảo hơn người “Ở ăn thì nết cũng hay, nói điều ràng buộc thì tay cũng già” 於咹時𢟗拱咍 呐調𦀾𦄾時𢬣拱𦓅. Nhưng, cái nổi bật của Hoạn Thư là những màn đánh ghen thuộc loại “xưa nay hiếm” 古來稀 .

Khi biết chồng trăng hoa, Hoạn Thư kín như bưng, nhưng sau đó sai người bắt cóc Kiều 翠翹, biến Kiều thành kẻ ở, người hầu trong nhà.  Hành hạ nàng Tiểu thư hành hạ Thúy Kiều kiểu: “Nhẹ như bấc, nặng như chì”, Gỡ cho ra nữa còn gì là duyên?”  弭如苝𥘀如鈘 攑𠚢朱塊群咦羅緣.

Đặc sắc nhất trong suốt cuộc đánh ghen là khi Hoạn Thư bắt Thúy Kiều đàn hát, hầu rượu cho Thúc Sinh 束生[2]. “Bắt khoan bắt nhặt đến lời, Bắt quỳ tận mặt bắt mời tận tay” 扒寬扒日旦𠳒 扒跪羨𩈘扒𠶆羨𢬣 đến nỗi “Cùng chung một tiếng tơ đồng” 拱沖𠬠㗂絲桐 mà “Người ngoài cười nụ người trong khóc thầm” 𠊛外唭𦵚𠊛𥪞哭吟.

Khi bắt được Thúc Sinh trốn đến gặp Kiều ở Quan âm các 觀音閣, Hoạn Thư vui vẻ chào hỏi hai người, khen tài hoa Thúy Kiều rồi khoác tay chồng cùng về nhà như không hề biết chuyện gì. Đây cũng một trong những phân đoạn thể hiện rõ nhất phương thức đánh ghen độc đáo của Hoạn Thư. Đúng là: Đàn bà thế ấy thấy âu một người 弹妑羕意体欧𠬠𠊛 rồi biện minh: “Rằng: Tôi chút dạ đàn bà, Ghen tuông thì cũng người ta thường tình” 浪碎拙胣弹妑 悭𡀢時拱𠊛些常情. Đến nỗi “người trong cuộc” là Thúy Kiều còn băn khoăn “Làm ra thì cũng ra người nhỏ nhen” 爫𠚢𠱾拱𠚢𠊚𡮈然 !

Cũng chính bởi những màn đánh ghen “có một không hai” mà Hoạn Thư trở thành nhân vật gây tranh cãi nhất trong Truyện Kiều. Nhiều nhà nghiên cứu nhìn Hoạn Thư là một nhân vật phản diện, là biểu tượng của cái ghen khủng khiếp, một con người lắm mưu, nhiều kế, một kẻ ác độc đến tàn nhẫn, sẵn sàng chà đạp lên phẩm giá con người để trả mối tư thù.

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu nhìn Hoạn Thư theo hướng tích cực, Hoạn Thư cũng chỉ là một nạn nhân, một nhân vật bi kịch của chế độ đa thê trong xã hội phong kiến đương thời.

Theo các nhà nghiên cứu, Hoạn Thư chính là một nhân vật đa diện, đời thường nhất bởi chứa đựng các tính cách của một con người. Hoạn Thư ghen tuông và trả thù, nhưng cũng luôn tỉnh táo biết dừng thậm chí còn thương cảm cho Kiều, 

Vì thế, Hoạn thư đã đi thẳng vào đời sống, trở thành một danh từ chung bất hủ mà Nguyễn Du đã đóng góp vào vốn từ vựng Việt Nam. Người đời nhắc tới Hoạn Thư không còn nhắc tới sự ác cảm, Hoạn Thư chỉ dùng để miêu tả về những người hay ghen. Máu Hoạn Thư, ghen như Hoạn Thư… là những từ rất phổ biến.

Song giận thay những kẻ không hề “ngứa ghẻ” mà “giận lẫy”, làm cản thì quả không nên chút nào!

Dù sao đi nữa thì “ghen” là xấu, là không tốt.

Đó là  “âm thuần Việt” được viết bởi chữ 慳. Chữ này còn  được đoc là “khan, khiên, kiên”; có 14 nét; thuộc bộ: tâm (心/忄61) và 11 nét; mã Unicode là U+6173.

-Lương Đức Mến, Chiều thứ Hai, 28/5/Ất Tỵ-

---

[1] Khi biết chuyện (Thúy Kiều-Thúc Sinh), cha Thúc sinh nổi giận đòi trả Kiều trở về chốn cũ, nhưng khi nhận thấy Thuý Kiều tâm hồn đức hạnh lại tài sắc vẹn toàn, có tài làm thơ, cha của Thúc sinh cũng đành thừa nhận Kiều:

Thương vì hạnh trọng vì tài,

Thúc ông thôi cũng dẹp lời phong ba.

Kiều đã ở cùng Thúc sinh suốt một năm ròng và vẫn luôn khuyên Thúc sinh về thăm vợ cả Hoạn thư, họ vẫn chưa có con chung sau nhiều năm sống cùng nhau. Sau chuyến đi thăm và quay trở lại gặp Kiều, Thúc sinh không ngờ rằng Hoạn thư đã sai gia nhân đi tắt đường biển để bắt Thuý Kiều về tra hỏi. Thuý Kiều bị tưới thuốc mê bắt mang đi, còn mọi người trong nhà lúc đó cứ ngỡ cô bị chết cháy sau trận hỏa hoạn. Kiều trở thành thị tì nhà Hoạn thư với cái tên là Hoa Nô 花奴. Lúc Thúc sinh về nhà, nhìn thấy Thuý Kiều bị bắt ra chào mình, "phách lạc hồn xiêu", chàng nhận ra rằng mình mắc lừa của vợ cả. Hoạn thư đã bắt Kiều phải hầu hạ, đánh đàn cho bữa tiệc của hai vợ chồng. Đánh đàn mà tâm trạng của Kiều đau đớn và rất buồn bã:

Bốn dây như khóc như than,

Khiến người trong tiệc cũng tan nát lòng.

Cũng trong một tiếng tơ đồng,

Người ngoài cười nụ, người trong khóc thầm.

Thế rồi, do thấy Kiều khóc nhiều, Thúc sinh bảo Hoạn thư tra khảo vì lý do gì. Thúy Kiều viết tờ khai nói rằng vì cha bị oan khiên, phải bán mình và bị lừa vào lầu xanh, sau đó có người chuộc ra làm vợ, rồi chồng đi vắng, nàng bị bắt đưa vào cửa nhà quan... rất tủi nhục, bây giờ chỉ mong được vào chùa tu cho thoát nợ trần. Đọc tờ khai xong, Hoạn thư đồng ý cho Hoa Nô vào Quan Âm các 觀音閣)sau vườn để chép kinh. Thực ra, Hoạn thư đánh Kiều rất nhiều, Nguyễn Du miêu tả về "đòn ghen" của Hoạn thư là "nhẹ như bấc, nặng như chì". Hoạn Thư đã ứng xử theo thường tình hiện hữu của dân gian, là "chút dạ đàn bà, ghen tuông thì cũng người ta thường tình!"," Chồng chung, chưa dễ ai chiều cho ai". Hoạn Thư khéo léo phá vỡ dây tơ giữa Kiều và Thúc sinh, làm Kiều ra đi một cách tự nguyện. Kiều trốn khỏi Quan Âm các và đã gặp vãi Giác Duyên 覺緣. Bà đã cho Kiều sang ở tạm nhà Bạc bà 薄(婆, nghĩa là " bà họ Bạc"), một Phật tử thường hay lui tới chùa. Ai ngờ "Bạc bà cùng với Tú bà đồng môn", Bạc bà đã khuyên Kiều lấy cháu mình là Bạc Hạnh 薄幸. Qua tay Bạc Hạnh, một lần nữa Kiều lại bị bán vào lầu xanh

[2] Thúc sinh (束生, nghĩa là "thư sinh họ Thúc") tuy đã có vợ là Hoạn thư (宦姐, nghĩa là "chị Hoạn")  nhưng cũng là người "mộ tiếng Kiều nhi" từ lâu. Thúc sinh trong tác phẩm này có lẽ là có diễn biến tình cảm, tâm tư mang tính của con người trong "đời thường" nhất, chứ không cách điệu nhiều như những nhân vật khác trong tác phẩm. Thế giới của Thúc sinh là thế giới của đam mê và là sứ giả phong lưu của tình dục. Chưa có một "đấng nam nhi" nào trong truyện Kiều có cách nhìn nâng tấm thân của Kiều lên tầm thẩm mỹ như Thúc Sinh

Rõ màu trong ngọc trắng ngà!

Dày dày sẵn đúc một tòa thiên nhiên...

Do vậy Kiều đã ham sống và tự tin hơn về tương lai số phận của mình. Hai người vui vẻ bên nhau "ý hợp tâm đầu".

Khi hương sớm khi trà trưa,

Bàn vây điểm nước đường tơ họa đàn...

Thúc sinh đã chuộc Thuý Kiều ra khỏi lầu xanh. Tuy nhiên, vì là gái lầu xanh Kiều đã không được Thúc ông (束翁, nghĩa là "ông Thúc"), cha của Thúc sinh, thừa nhận. Thúc ông đã đưa Kiều lên quan xét xử:

Phong lôi nổi trận bời bời,

Nặng lòng e ấp tính bài phân chia.

Quyết ngay biện bạch một bề,

Dạy cho má phấn lại về lầu xanh!...

Kiều cam tâm chịu kiếp lẽ mọn để được hưởng hạnh phúc yên bình của gia đình, tuy không được trọn vẹn với Thúc Sinh. Không chịu quay về lầu xanh nên lại thêm một lần nữa Kiều gặp cảnh khốn khổ:

Dạy rằng: Cứ phép gia hình!

Ba cây chập lại một cành mẫu đơn.

Phận đành chi dám kêu oan,

Đào hoen quẹn má liễu tan tác mày.

Một sân lầm cát đã đầy,

Gương lờ nước thủy mai gầy vóc sương.

Thấy Thúc sinh đau khổ khi thấy Kiều vì mình mà gặp nạn, quan kia đã cho Kiều làm một bài thơ bày tỏ nỗi niềm. Đọc thơ của Kiều, vị quan khen ngợi rồi khuyên Thúc ông nên rộng lượng chấp nhận Kiều lại cho đồ sính lễ cưới xin. Nhờ thế Kiều thoát kiếp thanh lâu nhưng chưa được bao lâu thì nàng lại mắc vạ với Hoạn Thư, vợ cả của Thúc Sinh.

Nhấn vào đây để đọc toàn văn...

Tóm tắt ...