Cổ nhân có câu: “Ăn có mời, làm có khiến” nên trong cúng giỗ, dù ở cấp độ nào cũng đều có khấn nhưng tế thì phải ở mức cao hơn. Những lời đọc, lẩm nhẩm của người chủ lễ khi đó gọi là Văn tế, Văn khấn.1. Sơ lược:
Về bản chất, đây là những lời nói được soạn trước giúp khi đọc được nghiêm chỉnh, kính cẩn trình bày lên các đấng thần thánh, tổ tiên trong các lễ tế hay cúng giỗ.
Văn khấn cũng như văn tế, thường do những người “hay chữ” soạn và trước kia thường bằng chữ Hán hoặc chữ quốc ngữ âm Hán Việt, về sau người ta chuyển dần sang Việt văn. Có người nói khi cầu cúng Thần linh và các Cụ Tổ xa đời phải dùng âm Hán, chữ Hán bởi xưa đâu đã có chữ Quốc ngữ !. Theo tôi cốt ở Tâm thành sẽ thấu Trời, Đất, Thánh Thần, tiên Tổ và đã là đấng Siêu linh thì thần thông quảng đại, hiện diện mọi nơi, thông tuệ mọi nhẽ sao mà không thấu được! Hơn nữa riêng chữ Hán trước kia được viết dưới dạng Phồn thể, nay phổ thông là Giản thể, thì theo suy luận thông thường, chắc gì các Cụ đã "đọc" được? Với lại âm Hán Việt bây giờ mấy ai còn hiểu nổi, có khi người đọc cũng chẳng hiểu đọc sai hoặc các cháu thấy trúc trắc bật cười, mất nghiêm cẩn có khi các Cụ lại “giận” thì nguy! Tốt nhất cứ thành tâm mà khấn Nôm!
Dù âm Hán Việt hay thuần Việt thì lời văn phải hay, nội dung cô đọng, có ý nghĩa và được đọc một cách trang trọng.
Về Nội dung cần đủ các nội dung sau:
1. Ngày tháng, địa điểm hành lễ, từ nước trở xuống xã thôn.
2. Mục đích buổi lễ, cúng ai.
3. Những người tham gia cúng, lễ.
4. Liệt kê vật phẩm, cỗ bàn, dâng lên .
5. Ôn lại công đức người hưởng giỗ, cúng, lễ
6. Lời cầu xin, lời hứa.
7. Thỉnh cầu chứng giám lòng thành và phù hộ cho con cháu được mọi sự tốt lành.
Cần phân biệt:
- Văn tế 祭文còn có tên gọi là kì văn hoặc chúc văn là một thể loại trong văn học Việt Nam, thường theo một thể riêng như thể phú. Loại này được dùng kèm những nghi thức long trọng với lời đọc hào sảng và trang trọng.
- Văn khấn 懇文có thể viết theo văn vần, gồm một đoạn theo thể phú, hoặc bằng văn xuôi. Đây là lời cầu lầm rầm trong miệng khi cúng, tức là lời nói nhỏ, lời cầu xin, và lời hứa của gia trưởng với nghi thức ít long trọng hơn.
Thời điểm đọc: Người chủ lễ đứng trước bàn thờ, vái bốn vái rồi cầm giấy đưa ra trước mặt mà đọc, mỗi khi ngắt đoạn cần thiết thỉnh chuông và mọi người vái theo. Đọc xong, người đọc vái năm cái. Tiếp theo là thân nhân trong gia đình vào lễ theo thứ tự.
2. Văn tế, Văn khấn ngày Giỗ Tổ họ Lương (Rằm tháng Giêng):
2.1. Âm Hán Việt
Duy:
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quốc, Lào Cai tỉnh, Bảo Thắng huyện, Phong Niên xã, An Phong thôn,
LÀO CAI PHÁI LƯƠNG ĐỨC GIA ĐƯỜNG,
Kim nhật: Tân Mão niên, Xuân thiên, Chính nguyệt, Thập Ngũ nhật.
Hậu duệ tôn đệ Thất đại: Lương Đức Mến hiệp dữ mẫu thân, huynh đệ, cập nội, ngoại, tử, tôn, hôn, tế Đệ Nhất Chi, Đệ Tam Chi Lương tộc đẳng, cảm kiền cáo vu:
Tư nhân: Thuỷ tổ huý kỵ
Cẩn dĩ: Hương đăng, trầm trà, phù lưu thanh chước, kim ngân quả phẩm, hàn âm, tư thình, trư nhục …… đẳng vật chi nghi, cung trần bạc tế.
Kính thỉnh:
Khởi tổ khảo: Lương lệnh công tự Lương Công Trạch,
Khởi tổ tỷ: Lương môn chính thất tự Nguyễn Thị Lã.
(Vái)
Cung thỉnh
Cao Cao Tằng Tổ khảo: Lương Công Nghệ,
Cao cao Tằng Tổ tỉ Lương Thị Còi hiệu Diệu Cần.
(Vái)
Cung thỉnh:
Cao Cao Tổ Đệ Nhất Chi : Lương Công Tuấn, Cao Cao Tổ tỉ (...)
Cao Cao Tổ Đệ Nhị Chi : Lương Công Chiêu, Cao Cao Tổ tỉ (...)
Cao Cao Tổ Đệ Tam Chi : Lương Công Tú, Cao cao Tổ tỉ Đào Thị Nhượng, Nguyễn Thị Dụng, Hoàng Thị Châu, Đặng Thị Chiền
Cao Cao Tổ Đệ Tứ Chi : Lương Công Thiệu, Cao Cao Tổ tỉ Bùi Thị Bảng hiệu Diệu Thông
Cao Cao Tổ Đệ Ngũ Chi : Lương Công Linh, Cao Cao Tổ tỉ (...)
(Vái)
Cung thỉnh:
Cao tằng tổ khảo: Lương Đức Bầu, Cao tằng Tổ tỉ...;
Cao tằng tổ khảo: Lương Đức Xưng Cao tằng Tổ tỉ Vũ Thị Đào;
Cao tằng tổ khảo: Lương Đức Hanh, Cao tằng Tổ tỉ Đặng Thị Chẻo. Cao tằng Tổ tỉ (...).
(Vái)
Cung thỉnh:
Tằng tổ khảo: Lương Đức Thể, Tằng Tổ tỉ Lại Thị Mỹ;
Tằng tổ khảo: Lương Đức Hòa, Tằng Tổ tỉ Nguyễn Thị Tích;
Tằng tổ khảo: Lương Đức Hinh, Tằng Tổ tỉ Đào Thị Còi;
Tằng tổ khảo: Lương Đức Tuynh, Tằng Tổ tỉ Ngô Thị Thiểm;
Tằng tổ khảo: Lương Đức Trinh, Tằng Tổ tỉ : Nguyễn Thị Lễ;
(Vái)
Cung thỉnh:
Tổ khảo: Lương Đức Chức, Tổ tỉ Phạm Thị Chuyển;
Tổ khảo: Lương Đức Ổn, Tổ tỉ (...);
Tổ khảo: Lương Đức Mạo, Tổ tỉ Đỗ Thị Phề;
Tổ khảo: Lương Đức Dứa, Tổ tỉ (...);
Tổ khảo: Lương Đức Quýnh;
Tổ khảo : Lương Đức Trính, Tổ tỉ : Đặng Thị Chỉ.
(Vái)
Cung thỉnh:
Hiển khảo: Lương Đức Duẩn, Hiển tỉ Đào Thị Dẫn;
Hiển khảo: Lương Đức Tuế , Hiển tỉ Nguyễn Thị Hợi;
Hiển khảo: Lương Đức Liêm, Hiển tỉ Vũ Thị Hợi;
Hiển khảo: Lương Đức Chiểu, Hiển tỉ Vũ Thị Tám;
Hiển khảo: Lương Đức Thân.
Hiển khảo: Lương Đức Dật, Hiển Tỉ: Lưu Thị Bính.
(vái)
Cung thỉnh:
Tổ Cô Lương Thị Mẹt;
Hiển Liệt sĩ Lương Đức An.
(vái)
Phả cập:
Cao cao tổ khảo, Cao cao tổ tỷ, cao tổ khảo, cao tổ tỷ: cao tằng tổ khảo, cao tằng tổ tỷ.
Phúc vị thương vong thúc, bá, huynh, đệ, cô, di, tỷ, muội cấp phục vị đẳng tòng tư, đồng nghệ diện từ đường, ngưỡng cờ dãn cách
(vái)
Cung văn:
Ẩm phương tuyền, tu tri tỉnh xuất,
Nhu hương đạo yêu thức điển sinh.
Nhân cư thiên địa chi gian, chiếu nhiên giá lý,
Thế trọng tổ tiên chi báo, bản xuất vu tình.
Cung duy Tiên linh:
Ân cần thế nghiệp, trung hậu gia thanh.
Di quyết, Tôn mưu yếu dực, trường lưu ư phong kỷ;
Thích tư, Lạc thổ hạc cao, cửu luyến ư trà hinh.
Thiết tư, Mộc bản đồng căn, kha diệp, trùng kham sướng mậu;
(Vái)
Kính dĩ:
Kì cầm xứ - Thổ địa thần kỳ - Bản gia thổ công - Đông trù tư mệnh - Táo phủ thần quân - Gia trung ngũ tự - Tôn thần đồng vị - tiền lai lâm hiến hưởng
Cảm dụng, Lễ nghi tận vật, phỉ phong thức ngụ chi thành.
Dục cầu bảo an ư miêu duệ
Tu bằng, cảm cách ư tiên linh
Tư nhân Tổ huý, Đông tộc phụng nghênh.
Cung trần phi lễ. Mặc ngu đan thành.
Cầu mong phù hộ độ trì, toàn gia nội tộc ngoại tử tôn.
Nhân khang vật thịnh
Cầu tài đắc tài, Cầu lộc đắc lộc.
Thành tâm cẩn cáo!!!
(vái)
2. 2. Bằng âm Việt:
Hôm nay: ngày Rằm tháng Giêng năm Tân Mão, năm thứ 66 nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Tại Từ đường Lương gia ở thôn An Phong, xã Phong Niên huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai,
Cháu: Lương Đức Mến, Hậu duệ đời thứ Bẩy của Lương Đức gia tộc cùng với Mẫu thân, anh, em, con cháu, dâu, rể thuộc ngành thứ Nhất, thứ Ba của Lương tộc Cao Mật đã lên Lào Cai kính cẩn thưa rằng:
Nhân ngày giỗ Cụ Tổ sinh ra dòng họ,
Kính dâng: Hương đèn, trầm trà, trầu rượu, tiền giấy, hoa quả, gà, xôi, thịt, cá canh rau cùng các lễ vật khác, gọi là chút lễ mọn cung kính dâng lên.
Vọng Kính thỉnh :
Khởi Tổ khảo Lương Công Trạch, Tổ tỉ: Nguyễn Thị Lã
(vái)
Vọng Cung thỉnh :
Đệ nhất đại Tổ, Đệ Nhị đại Tổ, Đệ Tam đại Tổ, Đệ Tứ đại Tổ cùng các Tổ tỉ của các ngành Nhất, Nhị, Tam, Tứ, Ngũ, Lục thuộc Lương tộc dòng Cao Mật.
(vái)
Cung thỉnh :
Đệ ngũ đại Tổ khảo Lương Đức Trính, Tổ tỉ Đặng Thị Chỉ;
(vái)
Cung thỉnh:
Đệ Lục đại Tổ khảo Lương Đức Thân
Đệ Lục đại Tổ khảo Lương Đức Dật, Hiển Thẩm Lưu Thị Bính
(vái)
Cung thỉnh:
Tổ cô Lương Thị Mẹt;
Anh linh Liệt sĩ Lương Đức An.
(vái)
Lại Cung thỉnh: các vị Nội Ngoại tiên linh, Thúc Bá, Cô, Dì, Đệ, Huynh, Tỉ, Muội và các vong linh phụ thờ theo Tiên Tổ.
(vái)
Kính cáo đương cảnh Thành hoàng, Thổ công, Long thần cùng chứng giám.
(vái)
Giữa nơi:
Núi không người đắp, mà các dãy đồi tạo thung lũng An Phong,
Suối chẳng ai đào, để hai nguồn nước tưới ruộng vườn cho trái hoa nở rộ
Toàn gia xin kính cẩn thưa trình:
Chúng con vốn quê Chiến Thắng, thuộc dòng tộc Lương;
Vì kế sinh nhai phải ly hương lập nghiệp xa quê cũ.
Chốn tha hương tề tựu quanh đây,
Nén Tâm nhang dâng lên Nội Tổ.
Toàn gia như một, thành kính cung nghinh.
Tổ linh thiêng giáng lâm, chứng minh, phù hộ!
(vái)
Trộm nghĩ rằng:
Vạn vật tạo thế gian, Cây theo cội lớn, nước tự nguồn trôi nên uống nước phải tìm Giếng chẩy ra;
Người sinh trong trời đất, Thẩy cháu con ai nấy đều chung cành chung gốc nên phải báo ơn dầy Tiên Tổ.
(vái)
Nhớ Tiên linh xưa:
Khi yên hàn chăm lo cầy cấy nuôi dạy cháu con,
Lúc loạn li tòng quân dẹp giặc oai linh một thủa.
Ngày thất bát “Bên nồi, bên con”: thau chua rửa mặn lập ra làng xóm; Dãi gió dầm sương, Gây nghiệp kiệm cần;
Buổi khai hoang “Vượt núi, băng rừng”: san đồi, phát rẫy dựng nên thôn bản; Màn trời chiếu đất, xây dòng tiến bộ.
(vái)
Đến hôm nay:
Đất lành chim đậu, Cháu con nối nghiệp tổ tông.
Ngày thêm thắm lá tươi cành; Vun tốt tươi dòng cổ thụ.
9 hộ buổi khai hoang qua 47 năm phấn đấu không ngừng,
Nay trải trong 5 huyện đang ngày càng đông đàn dài lũ.
Người công tác chăm lo thành Giáo viên, Kỹ sư, Bác sĩ, lên đến cấp cao;
Người kinh doanh, làm ruộng, làm vườn dẫu bội thu vẫn luôn gắng cố.
Người đủ ăn không lấy thế làm kiêu, lo việc nước, việc đời;
Người thiếu đói chẳng sinh đạo tặc, quyết giữ danh, giữ họ.
Người trót nhầm đường, lo làm lại từ đầu;
Người lạc lối đã tìm về đúng ngõ.
Do thấm nhuần Ân Đức tiền nhân;
Quyết đắp bồi gia phong dòng họ!.
(vái)
Thật là:
Tổ đường linh bái, gốc tử phần quê cũ: Ba trăm năm hưng thịnh, đông con nhiều cháu bên bến sông Văn, luôn nhớ người xa;
Họ hàng tôn quý, chồi lan quế bản mới: Bốn Bẩy Xuân khởi dựng, thắm lá tươi cành cạnh chân núi Nhạc, chẳng quên quê cũ.
(vái)
Nhớ lời cổ nhân:
Cành rợp bóng, dòng chảy không ngừng vì nguồn rộng, gốc bền;
Gia môn khang thái bởi Linh Miếu trường tồn, oai linh Tiên Tổ.
Uống nước phải nhớ nguồn, hưởng trái thơm nhớ ơn người trồng cấy;
Đó là nếp hiếu nghĩa ngàn xưa, là đạo cương thường vạn cổ.
(vái)
Bởi thế cho nên:
Nhân ngày tưởng niệm, ngưỡng vọng Tôn linh,
Lễ bạc lòng thành, những mong tường tỏ.
(vái)
Toàn gia nguyện:
Tiếp nối nghiệp tổ tông truyền lại, dạy con cháu mãi dõi noi theo,
Mở lòng Nhân, trồng cây Đức giữ nếp nhà vững bền muôn thủa.
Cúi xin:
Tổ tiên ban phúc, ban ân:
Xá mọi lỗi lầm, Dõi theo phù đỡ:
Điều lành mang đến, điều dữ mang đi;
Thêm của thêm người, Hanh thông quan lộ.
Cho tử tôn phồn thịnh khang ninh,
Để dòng họ trường tồn tiến bộ.
Giãi tấm lòng son,
Cúi xin thấu tỏ.
Cẩn cáo! (vái)
Lương Đức Mến (phụng soạn, đầu năm Tân Mão 2011)
Theo Gia phả thì: Nội Tổ Lương Công Nghệ mất ngày 19 tháng 5 năm (?), được con cháu suy tôn là Đệ Nhất Đại Tổ họ Lương ở Cao Mật và tưởng niệm bằng nhiều hình thức để ghi nhớ và tri ân vị Tổ khai sinh ra dòng họ. Nhưng ngày đó đúng vào dịp thu chiêm, cấy mùa bận rộn của nhà nông nên khó tập trung đông đủ. Hơn nữa theo nguyên tắc “Ngũ Đại mai Thần chủ” 五代埋唇主 thì 5 đời tống giỗ và đều dồn vào “Chạp” hết, không nhất thiết phải cúng vào ngày kị. Do đó quan viên họ đã lấy ngày Thượng Ngoại Tổ ra đi đánh trận không trở về làm ngày Chạp Tổ.
Trả lờiXóaViệc đó vừa linh thiêng tưởng niệm người có công, vừa đúng tháng hội hè, ít ảnh hưởng đến việc sản xuất của cháu con.
Truyền rằng: Cụ rất linh thiêng, con cháu ai có tật bệnh bày hương án cầu xin sẽ qua khỏi. Cũng vì thế mà ngày giỗ của cụ được chọn làm ngày Chạp Tổ. Khi thịnh vượng, có ruộng họ (嗣田, Tự điền, 忌田 Kỵ điền) nên tổ chức Giỗ rất to, được quan viên họ coi trọng và nhiệt tâm, có lần còn mời cả phường trò về hát diễn cho con cháu xem. Trước đó ngày 14 là ngày Yết Tổ, làm quần áo, thuyền giấy đặt vào nong nia. Khi tế lễ xong rước ra bến Khuể thả xuống sông Văn Úc trôi ra bể, hôm sau mới làm Giỗ Tổ chính thức. Cỗ bàn thường sắm lễ tam sinh (Lợn, Gà, Cá). Chỉ con trai và con dâu được dự Giỗ Tổ ; mỗi xuất đinh đều phải đóng góp tùy thời giá. Khi hành lễ đọc Chúc văn; Trưởng tộc, Bồi tế, các bậc Trưởng Chi đều khăn đóng, áo dài. Tế xong hạ cỗ bàn ăn uống vui vẻ. Sau đó các chức sắc, đại diện các chi phái họp công khai tài chính, bàn bạc, quyết định các công việc tiếp theo.
Bởi nhiều lí do (người tổ chức, kinh phí, người hiểu biết…) mà có thời kì (những năm 60 thế kỉ XX) việc Giỗ Tổ bị xao nhãng. Sau 1975 phong trào giỗ Tổ của các họ dần được phục hồi và duy trì. Thời kì trước đổi mới, quỹ họ được đóng bằng thóc sau đó, khi nền kinh tế ổn định, lạm phát được khắc chế thì việc đóng góp của các trai đinh (trên 18 tuổi) được tính bằng tiền cho vay, gửi tiết kiệm, gái được miễn, nhưng những người có lòng muốn đóng bao nhiêu tùy tâm. Trưởng Họ sẽ trích lãi hàng năm để cúng. Theo thông lệ: Mỗi năm một ngành luân phiên nhau làm “bếp trưởng” lo phục vụ, nấu nướng cho quan viên họ. Trong ngày đó, con cháu Nội, Ngoại về trước 10 giờ đều được dự, kinh phí góp theo xuất ăn, tuỳ thời giá. Lâu rồi chưa tiến hành được kì Giỗ Tổ lần nào cho toàn vẹn như lệ cũ .Việc bầu ra Hội đồng tộc biểu, lập Tộc ước, định Qui chế làm việc, soạn Gia phả, đặt Tộc kỳ, cử các Tiểu ban, gây và sử dụng Quĩ họ... chưa bàn đến.
Những chuyện trên là do tôi được bố tôi nói các cụ xưa kể lại. Khi còn nhỏ tôi được dự 1 lần . Từ khi lên Lào Cai, chưa có dịp nào sắp xếp về dự được!.
truoc het xin chan thanh cam on. cac bai tuy la cua noi bo ho luong, nhung rat bo ích cho moi nguoi khi doc trang mang nay,tien day xin hoi anh mot dieu. anh co biet toan van giay hon thu co khong ? toi dang suu tam giay hon thu co xua, nho anh dang cho vai ba bai. cam on anh nhieu.
Trả lờiXóaMột vấn đề lý thú nhưng tôi còn chưa đọc được tư liệu nào nói GIẤY HÔN THÚ có từ khi nào nữa là toàn văn. Có lẽ nên tìm hiểu!
Xóa