Bài 2 : MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ “VIỆC HỌ”

Trong phần TRƯỚC KHI NHẬP PHẢ, ở Bài 1 đã chép lại một số hiểu biết chung và về thành tố HỌ, phần này tiếp về VIỆC HỌ. Trong bài có nhiều chữ Nho (H), chữ Anh (A), chữ Pháp (P) để tiện cho ai rành chữ này tra cứu; còn với người không tường thứ ngoại ngữ này cũng không ảnh hưởng gì tới việc đọc, hiểu tiếng Việt!.

1. Khởi đầu dòng họ là Gia đình. Đó là nơi thường ngày những người cùng chung máu mủ quây quần sum họp. Nhưng sợi dây tình cảm đó sẽ phai nhạt dần khi những người trong gia đình ấy bắt đầu phân tán ra nhiều nhánh. Nhiều đời về sau, con cháu càng đông thì càng khó biết hết được tổ tiên từ các đời trước và mối quan hệ thân sơ giữa những người cùng thế hệ. 

 Đã có gia đình, phải có Gia pháp (H: 家法, A: The family rules, P: Les règles familiales tức phép tắc đặt ra cho gia đình mà mọi người trong gia đình phải tuân theo và gìn giữ), Gia phong (H: 家風, A: The family habits, P: Les moeurs familiales tức nếp nhà, lề lối quen thuộc trong gia đình),....

 Do vậy Việc họ 族事 gồm nhiều phần việc mà quan trọng là: Giỗ Tổ 忌日肇祖; xây Từ đường 造祠堂; chỉnh trang Mộ Tổ 祖墓; soạn, chép Gia phả 撰家譜; lập Tộc ước 族約; chắp nối họ mạc 寻族氏, …. Việc này cần tự nguyện từ cái tâm 心 mỗi người, nhưng là “tự nguyện chịu gò bó” chứ không thể “tự do vô tổ chức”, “được chăng hay chớ”.

Thực hiện tốt “việc họ” còn giúp phân rõ dòng đích 嫡 - thứ 庶, vai vế trên - dưới, đại tông 大宗, tiểu tông 小宗, trực hệ 直系, bàng hệ 旁系...trong nhiều mối quan hệ.

2. Việc thờ cúng Tổ tiên 祖先崇拜 là tín ngưỡng bản địa, là văn hóa dân tộc, thể hiện tâm lý “Thác là thể phách, còn là tinh anh” 𣨰罗体魄群罗精英, là “Đạo Ông Bà” thuần Việt để vĩnh truyền tôn thống. Việc này cần thực hiện theo đúng nghi thức Tế lễ thờ phụng (H: 祭禮, A: The cult and sacrifice, P: Le culte et le sacrifice). Đây là nội dung cụ thể của chữ “Hiếu” 孝 mà là Hiếu đạo (H: 孝道, A: The duty of filial piety, P: Le devoir de la piété filiale), tức “bổn phận phụng dưỡng cha mẹ, tổ tiên của con cháu” bao gồm “sống nuôi dưỡng tử tế, chết tôn thờ nghiêm túc”. Đó là Thuần phong mỹ tục (H: 純風美俗, A: The simple and good manners, P: Les moeurs bonnes et simples), là phong tục tốt đẹp và lành mạnh chắt lọc qua bao đời, cần được bảo tồn, phát triển.

Thông thường, các họ lấy ngày Giỗ tổ là ngày “tưởng niệm” cụ Tổ khai sinh ra dòng họ, được xác định trong Gia phả. Đây là dịp con cháu tề tựu đông đủ, mỗi năm nhắc nhở công tích người sinh ra dòng họ, đồng thời cũng là dịp bồi dưỡng sức lao động. Trong ngày đó, để mọi thành viên trong họ đều hiểu rõ gốc gác, trách nhiệm cá nhân thì Trưởng tộc hay các bậc trưởng thượng trong họ cần phổ biến, nhắc lại lược sử dòng họ, Tộc ước...Đồng thời có thể vinh danh người có công, người cao tuổi, các cháu có thành tích trong học tập,...

3. Từ đường (H: 祠堂, A: The ancestral temple, P: Le temple des ancêtres) là nhà thờ Đại tôn, nơi thờ cúng Vị Tổ sinh ra dòng họ và theo nguyên tắc “Ngũ đại mai Thần chủ” 五代埋唇主 các bậc tổ tiên trên 5 đời đều hợp giỗ 綜忌, dồn vào “Chạp” 腊. Tất nhiên Thủy Tổ (H: 始祖, A: The first ancestor, P: Le premier ancêtre) ở đây là cụ Tổ được minh xác có ghi trong Gia phả.

Còn nơi thờ cúng các ông tổ Chi gọi là nhà thờ Chi họ hay Tiểu tôn gọi nôm là nhà Tổ, nhà Thờ Họ.

Đó còn là nơi quy tụ con cháu dòng họ, nhất là các ngày giỗ trọng nhằm “khuếch đại” hay “nối lại” mối quan hệ họ hàng. Đó chính là nơi những người, vì nhiều lý do đã chuyển cư đi nơi xa lâu ngày cả gia đình hay một tiểu chi “đi về” có dịp thăm quê, tìm lại cội nguồn.

Đây cũng là nơi lưu giữ những “tộc bảo” 族寶 của dòng họ, như: Gia phả, các bản Chúc văn 祝文, kỷ vật của tiền nhân,..., nhất là với những “Danh gia vọng tộc” 名媛望族.!

Nhưng có thời kỳ (1945-1985) do ấu trĩ, quá tả trong nhận thức, một số người lẫn lộn giữa nhiệm vụ bài trừ phong kiến, mê tín dị đoan với việc thờ cúng Tổ Tiên dòng họ, từ đó đã có những việc làm sai trái.

Nhiều Tổ đường, cơ sở thờ tự bị dỡ bỏ, đất đai bị chia xé, tự khí bị hủy đi,...Thực ra đó là sự Tệ bạc (H: 弊薄, A: Ungrateful, P: Ingrat), là không tình nghĩa, là vô ơn và ắt phải trả giá!.

Bài 3 sau sẽ đi sâu về GIA PHẢ.

-Lương Đức Mến, 07/02 Nhâm Dần-