KIM TÂN YÊU DẤU

Sống ở mảnh đất này 30 năm (1992-2022) mà gốc gác địa danh Kim Tân (thuộc thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai) vẫn cử lởn vởn, chưa lời giải đáp thỏa đáng. Lúc nghe nói đây là “Kim Tân”, cứ ngỡ chắc chỉ vùng đất mới tìm thấy “lắm vàng nhiều của” (金新) song tra tìm mãi cũng chả thấy thư tịch cổ nào nói vậy.

Nhân dịp tiến tới kỷ niệm 30 năm tái lập thị xã tỉnh lỵ Lào Cai (1/9/1992 – 1/9/2022), 70 năm thành lập Đảng bộ thành phố Lào Cai (4/11/1950 - 14/11/2020) cố công tra lục cũng tìm thấy một số tư liệu và đã ngộ ra nhiều điều.

Những điều tóm lược sau đây đều khai thác tư liệu từ cuốn “Lịch sử Đảng bộ và nhân dân thành phố Lào Cai” (1950 - 2020) do Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố Lào Cai chỉ đạo tổ chức nghiên cứu và biên soạn Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản tháng 10/2020 và cuốn “Lịch sử Đảng bộ phường Kim Tân” (1955-2017) do BCH Đảng bộ phường Kim Tân biên soạn và xuất bản tháng 5 năm 2018 và nhiều tư liệu khác cùng chiêm nghiệm của bản thân.

Phường Kim Tân  là một trong 17 đơn vị hành chính của thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. Là phường trung tâm văn hóa, chính trị của thành phố, giàu tiềm năng và có bề dày về truyền thống lịch sử, luôn phát triển về mọi mặt, đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng, xây dựng hệ thống chính trị và lịch sử đấu tranh trong suốt quá trình hình thành và phát triển vùng đất Kim Tân, đặc biệt là giai đoạn từ khi tái lập tỉnh Lào Cai đến nay, dưới sự lãnh đạo của Thành ủy - HĐND - UBND thành phố, sự cố gắng nỗ lực hết mình của toàn thể Đảng bộ và nhân dân các dân tộc của phường, vì vậy đã  có những bước phát triển vượt bậc về mọi mặt, nổi bật là lĩnh vực: Văn hóa, kinh tế, chính trị...

Tỉnh Lao Cai được giải phóng ngày 01/11/1950 vào đợt cuối của chiến dịch Lê Hồng Phong 2 (Chiến dịch Biên giới Thu đông 1950, 16/9-15/10/1950). Sau ngày tỉnh được giải phóng, Tỉnh ủy Lào Cai chủ trương điều chỉnh và đặt tên lại một số đơn vị hành chính tại thị xã và các huyện.

Thực hiện chủ trương trên, thị xã Lào Cai điều chỉnh lại một số đơn vị hành chính và lấy tên các liệt sĩ đặt tên cho các đơn vị đó.  Trong dịp ấy, tên liệt sĩ Kim Hải[1] được đặt cho khu phố kéo dài từ cuối Cốc Lếu đến Cây số 4 (đường đi SaPa). Nay trục chính là đường Hoàng Liên, con đường đầu tiên của thị xã Lào Cai, được xây dựng ngay những ngày đầu tái lập. Nó tiếp đường Duyên Hà thuộc phường Duyên Hải chạy xuyên qua phường Cốc Lếu, Kim Tân, vượt cầu Kim Tân thành đường Hoàng Liên kéo dài qua Bắc Cường. Nhà tôi (được cấp đất ở từ 1993 và làm nhà gỗ mang số 328, xây từ 2000) nằm phía bên số chẵn con đường Hoàng Liên gốc này (giữa trụ sở CA thành phố và CA phường Kim Tân).

Năm 1954, hòa bình lập lại, thị xã Lào Cai điều chỉnh lại địa giới hành chính khu phố, chia thị xã thành 10 khu, trong đó có Kim Hải, Tân Ấp A, Tân Ấp B. Cuối năm 1955, thị xã Lào Cai một lần nữa điều chỉnh địa giới hành chính và có việc sáp nhập khu Kim Hải với thôn Tân Ấp A, B ở cuối sân bay Cốc Lếu. Khi đặt địa danh, đã lấy từ “Kim”, thành tố đầu của địa danh khu phố “Kim Hải” ghép với thành tố “Tân” từ đầu của địa danh thôn “Tân Ấp” thành lập khu Kim Tân, thay cho khu Kim Hải[2]. Địa danh Kim Tân có từ đây. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng Tiểu khu này được nhập từ Kim Hải, Tân Ấp và Cầu Đen đồng thời địa danh này xuất xứ từ lời truyền cho rằng nơi đây chứa nhiều kim khí và là nơi trú ngụ của Thần Vàng.

Ngày 01/11/1960, tại Đại hội Đảng bộ toàn thể thị xã Lào Cai lần thứ I ban hành Nghị quyết sáp nhập 10 khu thành 4 khu phố đó là: Lào Cai, Cốc Lếu, Kim Tân, Duyên Hải. Bốn khu phố trên trực thuộc thị xã Lào Cai một thời gian dài cho đến ngày nổ ra cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc tháng 02/1979 và các địa danh này tồn tại cho đến ngày nay.

Ngày 01/01/1976, ba tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Nghĩa Lộ sáp nhập thành tỉnh Hoàng Liên Sơn, thị xã Lào Cai trở thành thị xã tỉnh lỵ của tỉnh Hoàng Liên Sơn, bao gồm 4 tiểu khu, có Kim Tân và 2 xã (Nam Cường, Vạn Hòa).

Năm 1978, tỉnh lỵ Hoàng Liên Sơn chuyển về thị xã Yên Bái, từ đây thị xã Lào Cai không phải là thị xã tỉnh lỵ nhưng vẫn là thị xã và địa danh Kim Tân vẫn tồn tại..

Trong chiến tranh biên giới năm 1979, thị xã Lào Cai bị thiệt hại nặng nề, xã Đồng Tuyển và 3 tiểu khu Cốc Lếu, Duyên Hải, Kim Tân trở thành vành đai trắng nên bị giải thể. Ngoài ra, cầu Cốc Lếu bị đánh sập gây chia cắt giao thông hai bờ sông Hồng nên vào ngày 26/2/1980, tiểu khu Lào Cai và xã Vạn Hòa nằm ở tả ngạn chuyển trực thuộc huyện Bảo Thắng[3].

 Ngày 17/4/1979 Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định số 168-NĐ/HĐBT sáp nhập 2 thị xã Lào Cai và Cam Đường thành một thị xã lấy tên là thị xã Lào Cai, thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn. Thị xã Lào Cai (mới) có diện tích tự nhiên là 11.438ha, tăng gần gấp hai lần thị xã (cũ) có 4 xã (Đồng Tuyển, Vạn Hòa, Cam Đường, Nam Cường), 6 phường (Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân, Pom Hán, Bắc Lệnh).

Tháng 4/1982, xã Đồng Tuyển được tái lập, bao gồm cả địa bàn các khu Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu và vùng đất xã Đồng Tuyển hiện nay[4].

Ngày 01/10/1991, tỉnh Lào Cai được tái lập tách ra từ tỉnh Hoàng Liên Sơn, thị xã Lào Cai trở lại là tỉnh lỵ tỉnh Lào Cai[5] và các khu Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu được gọi là các tiểu khu.

Sau hơn 10 năm 2 thị xã sáp nhập (4/1979 - 8/1992), bộc lộ nhiều điểm bất cập, hạn chế, do đó cần phải chia tách để hoạt động hiệu quả hơn. Theo nguyện vọng của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc thị xã Lào Cai (mới), ngày 09/6/1992, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định số 205-HĐBT về việc phân vạch điều chỉnh lại địa giới thị xã Lào Cai và tái lập thị xã Cam Đường, tỉnh Lào Cai.  Trong bối cảnh đó, các tiểu khu Cốc Lếu, Duyên Hải, Kim Tân được tái lập từ một phần xã Đồng Tuyển, còn tiểu khu Phố Mới được thành lập từ một phần xã Vạn Hòa thuộc thị xã Lào Cai.

Ngày 03/6/1993, Chính phủ ban hành Nghị định số 31/CP về việc thành lập các phường thuộc thị xã Lào Cai. Theo đó các tiểu khu nâng cấp thành phường, trong đó có phường Kim Tân.

Thị xã Lào Cai là một thị xã tỉnh lỵ, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh Lào Cai , được chia thành bốn trung tâm hành chính: khu Kim Tân là khu chính nơi tập trung các cơ quan đầu não của tỉnh và những ngành quan trọng; khu Cốc Lếu là nơi xây dựng các công trình phục vụ cho hoạt động thương mại, du lịch, dịch vụ... và các cơ quan của thị xã Lào Cai; khu Lào Cai (Phố Tèo) là nơi xây dựng những công trình phục vụ cho mọi hoạt động của cửa khẩu quốc tế, quốc gia; khu Phố Mới là nơi xây dựng các kho tàng, bến bãi... phục vụ cho công tác trung chuyển hàng hóa, khách hàng. Thị xã

Khi đó, thị xã tỉnh lị có diện tích tự nhiên là 5.038ha, với 6.375 khẩu gồm 3 xã (Đồng Tuyển, Vạn Hòa, Bắc Cường) và 5 phường (Lào Cai, Duyên Hải, Cốc Lếu, Kim Tân, Phố Mới).

Ngày 31/11/2002, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 16/2002/NĐ-CP về việc sáp nhập thị xã Lào Cai và thị xã Cam Đường thành thị xã Lào Cai-thị xã tỉnh lỵ của tỉnh Lào Cai; có diện tích tự nhiên là 23.095,8ha và 77.167 khẩu, gồm 16 đơn vị hành chính (7 xã, 9 phường). Trong đó có phường Kim Tân và đã hội đủ các tiêu chí đô thị loại III.

Ngày 30/11/2004, Chính phủ ban hành Nghị định số 195/2004/NĐ-CP thành lập thành phố Lào Cai thuộc tỉnh Lào Cai và thành lập các phường trực thuộc thành phố Lào Cai. Cũng tại Nghị định trên, thành lập các phường Bắc Cường, Nam Cường; tách một phần diện tích của xã Cam Đường để thành lập phường Bình Minh. Khi đó thành phố Lào Cai có 17 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm 12 phường và 5 xã, có phường Kim Tân. Thành phố Lào Cai đến thời điểm tháng 11/2004 có diện tích tự nhiên là 22.150ha và 100.225 nhân khẩu.

Ngày 30/10/2014, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1975/QĐ-TTg công nhận thành phố Lào Cai là đô thị loại II trực thuộc tỉnh Lào Cai, có phường Kim Tân.

Để thành phố Lào Cai có đủ các tiêu chí của đô thị loại I, theo đề nghị của địa phương, ngày 11/02/2020, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 896/NQ-UBTVQH14, về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã thuộc tỉnh Lào Cai. Theo Nghị quyết, thành phố Lào Cai sắp xếp, điều chỉnh địa giới các đơn vị phường Lào Cai, phường Duyên Hải, phường Kim Tân, phường Cốc Lếu, phường Pom Hán, phường Xuân Tăng, phường Bình Minh, xã Đồng Tuyển, xã Thống Nhất, xã Cốc San. Trong đó Phường Kim Tân nhận thêm 0,14km 2 diện tích tự nhiên, 685 người của phường Cốc Lếu nên có 2,59km2 diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 18.124 người; giáp với các phường Bắc Cường, Cốc Lếu, Lào Cai, xã Đồng Tuyển và xã Vạn Hòa.

Sau đợt điều chỉnh này, từ ngày 01/3/2020 trở đi, thành phố Lào Cai (là một trong 9 đơn vị hành chính của tỉnh gồm: thành phố Lào Cai, thị xã Sa Pa, huyện Bắc Hà, huyện Bảo Thắng, huyện Bảo Yên, huyện Bát Xát, huyện Mường Khương, huyện Si Ma Cai, huyện Văn Bàn) có 282,13km 2 diện tích tự nhiên và quy mô dân số là 130.671 người. Thành phố Lào Cai có 17 đơn vị hành chính cấp xã gồm có 10 phường  (Bắc Cường, Bắc Lệnh, Bình Minh, Cốc Lếu, Duyên Hải, Kim Tân, Lào Cai, Nam Cường, Pom Hán, Xuân Tăng) và 7 xã (Cam Đường, Cốc San, Đồng Tuyển, Hợp Thành, Tả Phời, Thống Nhất, Vạn Hòa). Như thế 2 địa danh cấp phường cũ không còn tồn tại (Phố Mới, Thống Nhất) nhưng có 2 địa danh cấp xa mới (Cốc San, Thống Nhất).

Trong đó phường Kim Tân có có diện tích 2,59 km², dân số là 18.124 người, Mật độ: 6.998 người/km², Mã hành chính: 2647.0; Bí thư Đảng ủy: Nguyễn Trọng Đoan, Chủ tịch UBND: Đoàn Thị Ngọc là những cán bộ trẻ mới được thành phố luân chuyển và tăng cường (4/2023).

Nằm ở trung tâm thành phố Lào Cai, phường Kim Tân có giao thông thuận tiện; là môi trường thuận lợi để đầu tư phát triển kinh tế nhiều thành phần. Cửa ngõ vào Kim Tân về phía Nam có 5 tuyến đường: đường Võ Nguyên Giáp, đường Hoàng Liên kéo dài, đường Trần Hưng Đạo, quốc lộ 4E và quốc lộ 4D đi Sa Pa. Tuyến đường trục chính Hoàng Liên, từ cầu Cốc Lếu, đến Kim Tân, dài 3.000 mét, rộng 27 mét, trong đó qua phường 1000 mét, có Quảng trường và Trung tâm Hội nghị thành phố, có trụ sở Thành ủy, UBND, Công an và Thành đội thành phố; Các đường ngang nhiều trong đó có trục đường Quy Hóa rộng 24 m, từ Quảng trường đến bờ sông Hồng; đường Ngô Quyền rộng 17,5 m, kết nối với đường Võ Nguyên Giáp đang dần được đầu tư hạ tầng.

Trên địa bàn phường có dãy núi Nhạc Sơn là ranh giới phía Tây Nam (giáp xã Đồng Tuyển) và sông Hồng là ranh giới phía Đông Bắc (bên kia sông là địa bàn phường Lào Cai và xã Vạn Hòa), Suối Ngòi Đum chảy từ Sa Pa ra sông Hồng là ranh giới tự nhiên với phường Bắc Cường.

Trong địa bàn có Công viên Nhạc sơn,  công viên lớn nhất mà trong đó có hồ chứa nước lớn nhất thành phố. Ngoài ra, còn một số tiểu công viên nhỏ nằm bên các trục đường.

Phường có 02 chợ: Chợ Kim Tân và chợ Gốc Mít và các trung tâm thương mại lớn tại Ngã 6; có tuyến du lịch Lào Cai - Sa Pa. Phường là địa bàn tập trung 66 cơ quan, đơn vị của thành phố; đồng thời có một số chung cư, nhà hàng cùng các khu vui chơi giải trí công cộng, mua sắm khác.

Trên địa bàn phường có nhiều trường học, trong đó 03 trường phổ thông gồm: 02 trường Tiểu học ; 01 trường THCS; có 04 trường MN trong đó 01 trường MN công lập; đặc biệt có Cụm Liên trường, gồm Tiểu học Nguyễn Du, THCS Lê Quý Đông THPT số 1. 

Nằm trên địa bàn phường có tổng số 24 cơ sở khám chữa bệnh, trong đó 03 cơ sở do nhà nước quản lý: Bệnh Hưng Thịnh, Bệnh viện Nội Tiết, Trạm y tế và nhiều phòng khám tư nhân,….

Trụ sở Đảng ủy, MTTQ, HĐND và UBND phướng đóng tại địa chỉ: Số 046, Phố Quang Minh, tổ 17, phường Kim Tân, TP. Lào Cai, tỉnh Lào Cai (phía sau trụ sở Thành ủy).

Trong những năm qua được sự quan tâm của chính quyền các cấp phường đã được tặng Huân chương của Nhà nước, nhiều giấy khen, bằng  khen, cờ thi đua của thành phố, tỉnh và Trung ương.

Ngày nay, Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc phường Kim Tân tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang, lao động cần cù, sáng tạo, đẩy mạnh khai thác các tiềm năng, thế mạnh, ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất- đời sống, phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh- quốc phòng; xây dựng quê hương Kim Tân ngày càng giàu mạnh vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; xứng đáng là phường Trung tâm của thành phố tỉnh lỵ tỉnh “phên dậu Tây Bắc của Tổ quốc”./.

-Lương Đức Mến, sau ngày Đại hội Chi bộ Kim Tân 4-

---

[1] Đồng chí Kim Hải, cán bộ chính trị của Tỉnh ủy Sơn Tây (cũ) được điều lên Lào Cai công tác từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Đồng chí được cấp trên cử về xây dựng phong trào xã Cam Đường từ năm 1946. Ngày 16/5/1948 (tức ngày 08 tháng Tư năm Mậu Tý), đồng chí đi diệt tề trừ gian ở Trại Mới (Phố Mới) thuộc xã Vạn Phúc (nay là xã Vạn Hòa). Trên đường trở về căn cứ cầu Xum (thôn Cánh Đông) thuyền bị đắm, đồng chí Kim Hải đã hy sinh cùng ông Điện (người lái đò thôn Cánh Đông) và 5 chiến sĩ bộ đội.

[2] Tháng 10/2014, tên đồng chí Kim Hải đã được thành phố Lào Cai đặt cho một phố thuộc phường Phố Mới (từ sau 2020 là phường Lào Cai) , thành phố Lào Cai.

[3] “Quyết định 61-CP năm 1980 điều chỉnh một số xã thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn

[4] Do hậu quả chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc tháng 02/1979, xã Đồng Tuyển và các khu: Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu, Lào Cai trở thành vành đai trắng, vì vậy xã Đồng Tuyển giải thể và nay được tái lập, còn các khu: Kim Tân, Duyên Hải, Cốc Lếu, Lào Cai do dân chưa hồi cư, nên sáp nhập với xã Đồng Tuyển.

[5]  “Nghị quyết ngày 12 tháng 8 năm 1991 về việc điều chỉnh địa giới hành chính một số tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do Quốc hội ban hành”