Tìm hiểu về: 3 NGÀY RẰM QUAN TRỌNG NHẤT

Chúng ta, nhất là những người theo hay chịu ảnh hưởng của đạo Phật thường cảm thấy linh thiêng với ngày Rằm, nhất là Rằm tháng Giêng và Rằm tháng Bẩy .Tìm hiểu về phép đo thời gian, về tâm linh sẽ dần vỡ vạc ra đôi điều và thấy rất bổ ích.

Triết học cổ Trung Hoa cho rằng: “âm dương cát hôn hiểu” (陰陽割昏曉, âm dương chia sớm tối) hay “nhật dĩ kế dạ” (日以繼夜, ban ngày lại tiếp ban đêm). Một ngày bao gồm ngày và đêm, như vậy khái niệm một ngày đầy đủ phải là một ngày đêm và đó là khái niệm cơ bản nhất của Lịch 曆法.

Đã biết Âm lịch lấy chu kỳ "Trăng tròn Trăng khuyết" làm đơn vị "tháng" 月 và việc gọi tên ngày ngoài phép đặt tên theo Can Chi còn có cách đặt tên theo con số. Trong đó ngày 15 giữa tháng được gọi là ngày Rằm, Hán tự là Vọng Nhật 望日, là ngày Mặt Trăng, Mặt Trời đối xứng nhau ở hai cực nên gọi là “Xung đối” (衝是, Opposition). Khi đó Mặt Trăng (nửa quay về phía Trái Đất) nhận đầy đủ ánh sáng từ Mặt Trời, soi chiếu vào mọi tâm hồn con người. Do vậy cổ nhân tin rằng, dưới ảnh hưởng đó, con người trở nên sáng suốt, trong sạch, đẩy lùi được mọi đen tối vẩn đục. Đồng thời ở ngày “Thiên địa mở thông” 天地开通 này, nhờ sự thông suốt của vầng Thái Dương 太陽, Thái Âm 太陰 mà Thần thánh, Tổ tiên sẽ thông thương với con người, sự cầu nguyện sẽ đạt tới sự cảm ứng với các cõi khác và sự thông cảm tha thứ sẽ được đáp lại. Do vậy việc Cúng Lễ ngày này (cùng với ngày Sóc 朔日, tức ngày Mồng Một) sẽ linh thiêng hơn.

Một năm có 12 ngày Rằm (trừ năm Nhuận) trong đó có 3 ngày Rằm quan trọng hợp thành Tam nguyên (三元, là Rằm tháng Giêng, Rằm tháng Bẩy và Rằm tháng Mười). Ba ngày này người Trung Hoa gắn với ngày sinh của ba vị Vua hiền giỏi thời cổ (Đế Nghiêu 帝堯, Đế Thuấn 帝舜, Hạ Vũ 禹) và nhiều phong tục cổ truyền. Sang Việt Nam, dân gian mấy người biết 3 vị Hoàng đế đầy huyền thoại kia và những ngày này đã được dân gian hóa với nhiều tập tục mang đầy tính nhân văn. Bởi vậy trong mới có câu: “Rằm tháng Giêng ai siêng thì quảy, Rằm tháng Bảy kẻ quảy người không, Rằm tháng Mười, mười người mười quảy”.

Tên gọi 3 ngày Rằm trong Tam nguyên là: Rằm Thượng nguyên vào ngày 15 tháng Giêng; Rằm Trung nguyên vào ngày 15 tháng 7 và Rằm Hạ nguyên vào ngày 15 tháng 10.

1. Rằm Thượng nguyên 上元:

Đây là Tết Nguyên Tiêu 元宵節 hay tết Thượng Nguyên 上元節 là một tết, lễ hội cổ truyền của Trung Quốc, Việt Nam vào ngày 15 (ngày rằm) tháng Giêng Âm lịch.

Theo Phật giáo, đây là ngày vía của Phật tổ nên mới có câu “Lễ Phật quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng”.

Nhưng, theo sách Trung Hoa, lễ Thượng Nguyên không phải là một ngày lễ Phật mà chính là Tết Trạng Nguyên. Nhân dịp này, nhà vua hội họp các ông Trạng để thết tiệc và mời vào vườn Thượng Uyển thăm hoa, ngắm cảnh, làm thơ.

Theo Nho giáo, ngày rằm Thượng nguyên là lễ: "Thượng nguyên tứ phúc Thiên Quan Đại Đế Thắng Hội" 上元賜福天官大帝勝會, hay cũng gọi là: Thượng nguyên Thiên Quan Thánh Đản 上元天官圣诞. Tương truyền, Thiên Quan là vua Nghiêu (2337 tCn–2258 tCn), vị Thánh vương Tam Hoàng Ngũ Đế (三皇五帝, 2852 tCn tới 2205 tCn) lấy đức trị dân, làm cho dân được an cư lạc nghiệp, ấm no hạnh phúc, để lại tấm gương sáng làm mẫu mực cho các vua chúa đời sau. Do đó, đời sau tặng vua Nghiêu danh hiệu: Thiên Quan Tứ Phúc 天官賜福 với ý: “vua Nghiêu ban phúc cho dân”.

2. Rằm Trung nguyên 中元:

Theo Nho giáo, ngày rằm Trung nguyên là lễ "Trung nguyên Địa Quan Thánh Đản" 中元地官圣诞 hay cũng gọi là Trung nguyên Địa Quan Xá Tội 中元地官赦罪. Tương truyền Địa Quan là vua Thuấn (2233 tCn – 2184 tCn), một vị Thánh vương của nước Tàu thời thượng cổ, nổi tiếng là người con hiếu thảo, đứng đầu Nhị thập tứ Hiếu vì thế được Nghiêu đế đem gả hai con gái là Nga Hoàng, Nữ Anh và truyền ngôi cho. Thời Nghiêu đế dân chúng đều được thái bình an lạc.

Vì hiếu của Ngài rất lớn nên đời sau tặng cho Ngài là Địa Quan Xá Tội 地官赦罪. Lại nưa, thấy Đức của vua Thuấn rộng lớn như Đất (Địa), gánh chở tất cả thiên hạ, bao dung tất cả nên mới tôn Ngài là Địa Quan. Do vậy, ngày rằm Trung nguyên là ngày kỷ niệm Thánh đản của vua Địa Quan xá tội Thuấn đế nên những người nào có lòng thành cầu khẩn cho ông bà cha mẹ quá vãng bị đọa đày nơi cõi Âm được siêu thăng.

Bên Phật giáo, ngày rằm Trung nguyên là ngày rất quan trọng vì Phật dạy thiết lễ Vu Lan Bồn (H: 盂蘭勝會, Phạn: Ullambana, Ullam) gắn với sự tích tu hành chứng quả, chí thành chú nguyện giúp thân mẫu thoát khỏi kiếp ngạ quỉ, siêu thăng về cõi giới lành của đệ tử Đức Phật Thích Ca là Mục Kiều Liên. Từ đó, mỗi năm cứ đến ngày rằm tháng 7 âm lịch, các hàng Phật tử có hiếu đều làm lễ Vu Lan để đền đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ.

Tín ngưỡng dân gian gắn với tục "Cúng cô hồn" tháng bảy 七月十四鬼節. Dân gian cho rằng đây là ngày mở cửa ngục, các vong nhân được xá tội. Sống làm ruộng, nhờ trồng cấy nên cứ đến tháng 6-7 âm lịchvào vụ thu hoạch mùa màng người Việt thường cầu xin thần linh, thổ địa... bắt giam những yêu ma, oan hồn lại cho khỏi quấy nhiễu. Đến đúng ngày 15/7, mọi việc phải được hoàn tất, đó cũng là lúc "ông thần tha ma, chủ nhà tha thợ cấy", "mở cửa ngục xá tội vong nhân". Và cũng vào ngày này, người ta thường làm một lễ cúng để tạ ơn các thần linh, tưởng nhớ ông bà tổ tiên và cầu nguyện cho các vong hồn siêu thoát. Vì vậy nên đa phần các gia đình cúng cơm mặn.

Ngoài ra còn sắm Mâm cúng cô hồn (vào buổi chiều) cho các vong linh không nhà cửa không nơi nương tựa. Mâm này thường có: quần áo chúng sinh gỡ ra từng món, rải xuống dưới mâm, một ít vàng tiền, vài bát cháo trắng loãng, 1 đĩa muối, 1 đĩa gạo, 1 ít bỏng gạo và kẹo bánh các loại, ngô/khoai/sắn luộc rồi cắt thành khúc nhỏ.

3. Rằm Hạ nguyên 下元:

Theo Nho giáo, ngày rằm Hạ nguyên là lễ: Thủy Quan Giải Ách 水官解厄, hay nói đầy đủ là: Hạ nguyên Giải Ách Thủy Quan Đại Đế Thắng Hội 下元解厄水官大帝勝會.

Tương truyền, Thủy Quan là vua Hạ Vũ (大禹, 2205 tCn – 2198 tCn) vị vua có công lớn với dân chúng vào thời thượng cổ nước Tàu, vì vua Hạ Vũ trị thủy thành công, hết nạn nước lụt hằng năm. Nhờ công lớn nầy, vua Thuấn nhường ngôi cho Hạ Vũ, mở ra nhà Hạ (夏, 2205 tCn–1767 tCn). Đời sau chọn ngày rằm Hạ nguyên làm ngày Thánh đản của vua Hạ Vũ, và dân chúng tặng Ngài danh hiệu Thủy Quan Đại Đế để nhắc lại công đức trị thủy của Ngài, và cũng có ý nói rằng: công đức của vua Hạ Vũ nhiều như nước, làm lợi rất lớn cho cả thiên hạ.

Đến ngày rằm Hạ nguyên, dân chúng cúng tế và cầu nguyện vua Hạ Vũ cởi bỏ hết các tai ách cho dân chúng nhờ.

Như vậy tục cúng tế 3 ngày Rằm quan trọng nhất trong tháng đều gắn với những ông vua huyền thoại thời Tam Hoàng Ngũ Đế 三皇五帝 bên Trung Hoa, được Khổng giáo coi là những vị vua kiểu mẫu, và là những tấm gương đạo đức. Tuy vậy, khi sang Việt Nam nó đã được dân gian hóa và gắn với những lệ tục đầy tính nhân văn. Đáng tiếc do chưa hiểu rõ cội nguồn và tâm lý a dua nên nhiều lệ tục hay bị biến chất, có xu hướng đượm mầu mê tín, ích kỷ!

- Sau ngày Rằm tháng Bẩy Tân Mão-