Bàn về VIỆC HỌ

Việc họ 族事 là thuần phong mỹ tục, từ lâu đời mang đậm đà bản sắc Á Đông . Đây là một việc đã có từ lâu đời. Nó gồm một số việc chính: tìm về cội nguồn dòng họ, tham gia giỗ Tổ, góp công, góp của vào xây dựng, tôn tạo Từ đường, mồ mả Tổ tiên, ông cha, …Việc này cần tự nguyện từ cái tâm mỗi người, không gò ép; song cũng cần phải khuyến khích, khéo léo nhắc nhở, đôn đốc. Đó chính là “tự nguyện chịu gò bó” chứ không thể “tự do vô tổ chức”, không thể “được chăng hay chớ”.

Việc Họ nên bàn bạc thống nhất, “chín bỏ làm mười”. Giao cho ai chủ trì, thì theo người đó. Nhất là những người cao tuổi, ai cũng có kinh nghiệm riêng, không nên gò người khác theo ý mình. Nhiều khi phải khéo léo vận động trong “nhóm trung kiên” để có “tiền hô hậu ủng” khi đưa ra số đông. Nguyên tắc của Việc Họ là phải Công tâm, Không suy bì. Chọn người tốt, “chọn mặt gửi vàng”. Người được giao phải hết sức công tâm và thận trọng. Và cũng chớ để tình trạng “vì tích cực Việc Họ mà anh chị em bất hoà, vợ chồng, con cái phàn nàn” !
Người trưởng tộc chính là nòng cốt của một dòng họ. Tình thân ái giữa họ hàng, một phần cũng nhờ người trưởng tộc. Người trưởng tộc có thể là người lớn tuổi, nhưng cũng có thể là người đức cao, có địa vị lớn trong xã hội, chứ không nhất thiết phải theo nguyên tắc đích trưởng như ở ngoài Bắc chúng ta lâu nay vẫn thực thi. Các vị trưởng tộc có quyền triệu tập hội đồng gia tộc, hay thân thuộc họ hàng mỗi khi cần, phân xử những tranh chấp ở trong họ, định đoạt, khuyên bảo khi họ hàng có việc hôn tang hoặc những việc quan hệ khác. Nhiều vị trưởng tộc chẳng ái ngại tốn kém, công sức sưu tầm tư liệu, soạn và triệu tập mọi người trong họ từ ở các tỉnh xa về, để phát gia phả cho họ hàng. Bản thân tôi học ở đó và đang thực hiện.
Việc họ trước hết là : Thờ cúng Tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Và liên quan chặt chẽ tới nó là : Từ đường - nhà thờ (họ), gian thờ và mồ mả. Chính từ đường là nơi, là vật thể để nối kết họ hàng. Ngày giỗ là ngày họp họ hàng.

Thờ cúng Tổ tiên cốt ở lòng thành, không nhất thiết phải linh đình, mâm cao, cỗ đầy… Chỉ nén hương thơm, chén nước tinh khiết cũng được. Song cũng tuỳ tâm, tuỳ khả năng, không hạn chế. Trước là để bầy tỏ lòng thành kính với tổ tiên, sau là con cháu thụ lộc, chung vui.
Ngày nay, do con cháu phải lo mưu sinh, công tác, ít quần tụ gần Từ đường nên tổ chức Giỗ, Lễ Hội vào Chủ nhật. Ở Việt Bắc từ lâu bà con các dân tộc đã đổi phiên chợ, xưa theo ngày của âm lịch nay vào ngày chủ nhật. Ở thành phố Hồ Chí Minh, tại các chùa, trước mỗi tháng cúng 2 ngày, theo mùng 1 (lịch trăng) và ngày rằm – nhiều người đi làm, đi học không đến được. Nay mỗi tháng cúng vào 4 chủ nhật, phật tử đến dự đầy đủ, đông vui hơn.
Nếu việc cũng giỗ tiến hành vào ngày Chủ Nhật liền sau, thì hôm huý kỵ chính, chỉ cần các bô lão - đã nghỉ hưu - đến thắp hương khấn vái, như ngày tiên thường trước đây. Làm vào Chủ nhật thì con cháu (kể cả các quan khách) đang đi làm, nhất là các cháu đang đi học mới có điều kiện dự đông đủ. Việc Họ với lớp trẻ mới lớn lên này rất quan trọng. Con người ta sinh ra có tình thương của gia đình thì không thể trở thành kẻ độc ác. Trái lại, dù trí thức cao siêu, rất uyên bác, nhưng sống độc thân, không có bố mẹ, gia đình, gia tộc, thì rất dễ từ cô độc thành thâm độc, có khi lại trở thành kẻ cực kì nguy hiểm !
Từ đường và gian thờ, ngoài những kiến thức mà ông cha ta đã tích luỹ được và đã làm rất tốt: như khá cao, đủ xa, sâu thăm thẳm – gian nhà hình thức “chuôi vồ” ; màu sắc hợp lí (tôn vẻ cung kính, trân trọng) ánh sáng mờ ảo, “thiêng liêng”, tiếng chuông, tiếng trống như đưa lời khấn vọng lên cao xanh ….
Cần tận dụng những kiến thức thông gió hiện đại (đối lưu) để khói hương được thu hút lên cao, vừa dễ thở cho người dự, vừa tạo cảm giác ông bà ta đang đón nhận những thứ ta dâng lên.
Cần chú ý đến dây chuyền hành lễ, để việc di chuyển của con cháu khỏi vấp váp. Nhiều sân từ đường có những bờ gạch thấp, lắm khi đi đông người, không nhìn xuống đất được, thường bị vấp. Nhiều gian thờ chỉ thích nghi khi lễ ít người. Khi có đám hiếu, đám hỉ, không có chỗ cho người chứng kiến. Ví dụ : Gian thờ thường ở trên tầng cao nhất, phía trước là cái sâu phơi. Bình thường đóng cửa, đủ cho số ít dự lễ và đủ trang nghiêm. Nhưng khi cần, vi dụ khi chú rể hay cô dâu lên lậy gia tiên, hay khi Nhà Sư lên làm lễ,… có thể mở tung bức tường trước (dạng các cửa đi lại ở cả mấy gian) để cho họ hàng chứng kiến chẳng hạn. Kiến trúc hiện đại gọi đây là kiểu “không gian vạn năng”.
Nghệ thuật thỉnh chuông khi khấn hay đánh chiêng trống kèm theo khi đọc chúc văn, cũng cần nghiên cứu “học tập ông cha ta” cho nhuần nhuyễn.Việc tế lễ sao cho vẫn giữ được nét đẹp của ông cha, nhưng lại thích nghi với hiện đại. Chả nên ê-a, hương bái kéo dài, y sì ngày xưa bởi quá dài và cũng ít người thông thạo. Nên chọn các thao tác mẫu mực, cô đọng, xúc tích lại cho hợp thời nay. Nhưng cũng chớ cụt lủn, ngắn quá, chưa đi vào được lòng người.
Việc quy tập mồ mả, lập nghĩa trang dòng họ, việc tảo mộ cũng là những đề tài hấp dẫn, nối kết tình thân tộc. Biên soạn tộc phả, gia phả, (tục biên tộc phả, tân biên phả tiểu chi) là một vấn đề lớn của Việc Họ. Tộc phả, gia phả thời nay là cầu nối kết dòng họ, là chỗ tôn vinh tổ tiên, là “uống nước nhớ nguồn”, đồng thời cũng là “Sổ liên lạc” của dòng họ, nên có địa chỉ, điện thoại, email, … của các thành viên
Việc Họ còn rất nhiều việc cần bàn như :
- Công tác khuyến học, khuyến tài trong thời đại “kinh tế trí thức” ngày nay ;
- Dòng họ giúp nhau “xoá đói giảm nghèo” mà nhiều nơi ở Thái Bình đã cho kết quả rất tốt.
- Nhiều dòng họ còn lập ra những hội tương tế. Ngoài số tiền nguyệt liễm, còn thu một khoản tiền nhỏ, gọi là tiền trợ tang. Số tiền này sẽ được dùng để giúp đỡ cấp thời, mỗi khi có một hội viên mệnh một.- Câu lạc bộ “Gái đảm Dâu hiền” của họ Phạm Phạm Xá - ý Yên đã làm được nhiều việc tốt.