Đôi điều về VIỆC HỌ

Thời gian đưa chúng ta ngày càng xa Tổ tiên, xa điểm khởi thủy trong khi việc ghi nhớ bằng chữ hay hình ảnh thuở trước là không có mà ngay thời đương đại cũng lác đác nên ký ức, hiểu biết về tiền nhân, quá khứ càng mờ nhạt, thậm chí quên lãng hoặc sai lệch. 

Người có Hiếu, có Tâm đều biết “thận chung truy viễn” 慎終追遠 và đau đáu một nỗi niềm:

Ai người dẫn nhập khai cơ ?,

Từ đâu đưa đến ?, bao giờ ?, tại sao ?

Khơi dòng, mở đất thế nào?

Nên chi, nên phái công lao ai bì!

 Họ nào cũng vậy, từ đất Tổ, ngoài một số quần cư tại nơi “cắt rốn, chôn rau” 割𦠆墫胞,  nhiều người, nhiều hộ chuyển đi nơi khác hình thành các chi phái theo dọc chiều dài lịch sử, tỏa ra nhiều nơi theo chiều ngang không gian lại thêm việc “mai danh ẩn tích” 埋名隱昔 bởi nhiều lý do nên việc tìm về nguồn cội, truy nhận thủy tổ, viễn tổ; việc kết nối dòng họ hết sức khó khăn.

Sinh thời, phụ thân tôi kể: “Các cụ xưa truyền rằng: dòng họ ta vốn là con cháu Cụ Thượng Lương Đắc Bằng từ xứ Thanh ra. Nhưng vì sợ họa truy diệt trong buổi nhiễu loạn nên chỉ truyền miệng mà không ghi chép lại!”. Khi trưởng thành tôi từng tự đặt câu hỏi: quê tôi ở xã Chiến Thắng, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng sao không phải khởi nguồn từ các bậc tiên liệt họ Lương quanh vùng như: Lương Nhữ Học[1] ở Hải Dương, Lương Thế Vinh[2] ở Nam Định mà lại có cội nguồn từ họ Lương tận Thanh Hóa? Liệu các Cụ có “tam sao thất bản” 三抄七本 không? Đem câu hỏi này hỏi nhiều người, lục tìm nhiều tư liệu mãi chưa tìm được lời giải đáp.

Muốn làm được việc đó phải được tiếp xúc với Gia phả các Chi, Phái; biết được về nhân vật, thời gian và không gian, tức là nắm chắc môn Lịch sử, Địa-Lịch sử... Song địa danh, địa giới ở ta luôn thay đổi; các sự kiện ghi chép rời rạc, tản mát, đôi khi mâu thuẫn nhau; chiến tranh liên miên,... nên tư liệu đã ít lại thất tán nhiều.

Trong khi đó, họ Lương Chiến Thắng nhà ta không phải thuộc dòng “Cao môn lệnh tộc” 高門令族 nên đâu có ai, sự kiện nào mà chính sử nhắc đến và Gia phả 家譜 chắc cũng chưa được mấy quan tâm. Hoặc có thì đã mất (do Thủy 水, Hỏa 火, Đạo 盜, Tặc 賊, bởi nguyên nhân từ chính bản thân nội tộc) hay thiếu hoàn chỉnh. Trong đó người sao chép, người phiên âm, người dịch phần Gia phả còn lại hiện nay theo nhiều mốc thời gian, bằng nhiều cách với những trình độ, nhận thức khác nhau nên khi đọc rất khó hình dung.

Tiếc rằng, bản thân tôi không được học môn Địa - Lịch sử; lơ mơ về Hán Nôm lại xa quê ngót nửa thế kỷ, từ lúc tóc còn để chỏm; cha thì đã mất đã lâu, anh em chẳng ai biết gì hơn nên càng muốn tìm hiểu về cội nguồn càng thấy khó.

Nhưng chẳng lẽ đời nào, ai cũng bó tay, đành chấp nhận để lại cho thế hệ sau những “khoảng trắng” ngày một loang rộng ?.

Dù sao, so trong họ Lương gốc Chiến Thắng, tôi là người được học hành khá cơ bản, đi lại nhiều, có mối quan hệ rộng lại có quỹ thời gian, điều kiện kỹ thuật công nghệ hơn một số thành viên khác đồng thời lại được vợ tạo điều kiện, các con chung tay.

Thế là tôi quyết tâm giành thời gian, công sức tìm hiểu và ghi chép lại.

 Tới khi gặp gỡ với các vị trong Ban Liên lạc họ Lương Việt Nam[3], nhất là khi được các bậc cao niên, đồng niên tin tưởng gửi, cung cấp nhiều thông tin, nhiều bản Gia phả họ Lương ở các miền trong đó có họ Lương Cao Hương, họ Lường Phủ làng Hội Triều, họ Lương làng Luật Ngoại, họ Lương ở Tiên Lãng và họ Lương Vinh Quang...tôi được tiếp xúc nhiều thông tin.

 Nghiên cứu kỹ thấy bên cạnh những truyền ngôn đầy tính “cương” cần được giải mã, tước bỏ những phần rõ là thêm thắt thì có nhiều tư liệu và lời bàn đầy tính lịch sử, logic mà phối kiểm với các tài liệu khác có thể lần tìm được cội nguồn của dòng, phái nhà tôi. Đặc biệt là những thông tin về những nấc họ gốc mà theo truyền ngôn là đã phân nhánh ra dòng họ Lương nhà tôi ở xã Chiến Thắng, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng[4].

Sự thật chỉ có một nhưng sự kiện bao giờ cũng đi trước, đôi khi rất xa việc chép Sử 歷史, chép Phả 家譜 nên đòi hỏi đúng như nó đã diễn ra là rất khó! Tôi cố gắng tìm, chắt lọc tư liệu trong các trang sách, tạp chí, báo, các trang mạng ...ở tủ sách gia đình hay đã tải về máy cùng một số sách, tạp chí về lịch sử, địa lý…ở Thư viện; tìm gặp những người nắm được thông tin, cùng sở nguyện…để hiểu, hình dung lại gần sự thực nhất chặng đường tổ tiên tôi từ Thanh Hóa ra Tiên Lãng, rồi sang Cao Mật và tiếp tỏa đi nơi khác cùng những kiến giải của mình về chặng đường đó.

Mỗi nội dung sẽ gồm: Địa dư chí 地輿誌 vùng đất liên quan; Lời truyền trong Gia tộc; Tóm lược nội dung có trong các Gia phả; Phân tích dưới góc nhìn lịch sử; Bàn luận…Đồng thời xen kẽ có soạn một số vấn đề về lịch sử, nhân vật chí 人物誌 cùng những nội dung gần như “Tiểu Từ điển Việc họ” có liên quan mà bản thân hiểu, tích cóp được. Những chi tiết đó khi soạn được tương đối hoàn chỉnh tôi sẽ gửi cho các vị Trưởng họ liên quan mà tôi biết địa chỉ đồng thời lần lượt đưa lên Blog dòng họ thành 3 phần lớn với nhiều bài khác nhau.

Như vậy, chuyên khảo này sẽ khá dài, Nhiều bài, cần phải đầu tư nhiều công sức, cần nhiều tư liệu; ý kiến thảo luận, phản hồi từ nhiều người, ở nhiều chi phái, nhiều nơi trong và ngoài họ.

Nhằm dùng riêng cho bản thân và gia tộc, không phải là “công trình nghiên cứu khoa học” theo đơn đặt hàng, để lấy tiếng hay nhằm tư lợi gì nên không ghi chú nguồn tham khảo cụ thể theo đúng chế độ “bản quyền” theo Công ước Bơn (Berne Convention, 伯尔尼公约) về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật được ký tại Bern (Thụy Sĩ) năm 1886. Những chữ nước ngoài (nhiều nhất là Hán tự) tôi copy rồi paste vào hoặc gõ trực tiếp để nhớ, tiện tra cứu (chứ không phải vì “sính ngoại”) và không ảnh hưởng đến nội dung với người xem không biết ngoại ngữ. Mốc thời gian nếu xẩy ra trước Công nguyên tôi viết tắt là tCn (公元前), còn từ năm Đức Chúa Giê Su (Jésus Christ, 耶蘇) giáng sinh ghi thẳng số chỉ năm, không ghi thêm sCn như nhiều người.

Trong dịp Giỗ Tổ năm Nhâm Thìn 2012 đã in dự thảo, trình trước Nhà Tổ ở quê và gửi đại diện các chi, một vài người quan tâm đọc. Sau đó, nhận được nhiều ý kiến phản hồi và thu thập thêm nhiều thông tin mới và tôi đã chắt lọc, sữa chữa, bổ sung thêm đề mục, tư liệu, chi tiết; sắp xếp lại bố cục thành cuốn chuyên khảo này.

Rất mong được Quan viên họ và những ai quan tâm hưởng ứng, suy ngẫm, phản biện và bổ sung, góp ý, chỉnh sửa hay cung cấp tư liệu để giúp tôi hoàn thành tâm nguyện của mình cũng như thực hiện được di huấn của phụ thân.

Cổ nhân đã dạy: 书田无税子孙耕,笔树有花兄弟乐 (“Bút thành cây dễ trổ ra hoa mặc sức anh em vui thú; Sách là ruộng không cần nạp thuế tha hồ con cháu cấy cày”) nên tôi rất ý thức được trách nhiệm khi soạn, để lại chuyên khảo này cho con cháu mình. Nhưng nếu ai hoặc gia đình nào tìm thấy bóng dáng, tư liệu trong chuyên khảo mà sử dụng để viết Lịch sử, Hương ứơc của thôn, xã; soạn ra Gia phả, Tộc ước, trong công việc thường nhật của gia đình, của họ mình hay làm tư liệu tham gia các cuộc thi tìm hiểu lịch sử quê hương, giáo dục con cháu... tôi lấy làm vinh hạnh, sẵn lòng trao đổi và coi đó là nén tâm nhang tri ân Tiên tổ và những người đi trước đã để lại tư liệu để tôi tham khảo, chắt lọc, chép lại.

Mặt khác, đây là chuyên khảo về “việc họ” 族事 nên dù rất có ý thức chính trị trong thời điểm “nhậy cảm”, công tác trong ngành “nhậy cảm”, ở vùng “nhậy cảm” nhưng tôi không lồng vấn đề “chính trị” vào đây, chỉ đơn thuần tìm về cội nguồn. Đồng thời, theo phương châm không “bôi hồng” cũng chẳng “bới lông tìm vết” nên tôi biên soạn khá trung thực, kể cả những chiêm ngẫm ở phần 5. Nhưng nếu ai phát hiện có chi tiết nào sai, thậm chí ảnh hưởng đến gia đình, chi phái, cơ quan, địa phương nào thì đó là do các tư liệu chưa được thu thập đủ, chưa xác kiểm; do hạn chế của người soạn, chứ không có ý “bới móc” gì và sẵn sàng sửa chữa, bổ sung.

Tất cả xin được thông cảm, lượng thứ và chia sẻ, góp ý.

Cận ngày Giỗ bà Nội, tháng Tân Hợi 辛亥, năm Nhâm Thìn 壬辰.

 (ngày “Tam trùng” cuối cùng của thế kỷ XXI, 12/12/2012)

-Chỉnh sửa bổ sung và lưu lại tháng 4 năm Giáp Thìn 2024-

---

[1] Thám hoa 梁汝鵠 (tự: Tường Phủ, hiệu: Hồng Châu; 1420 - 1501), từng giữ chức Thị lang, Trung thư lệnh và Đô ngự sử đời Lê Thái Tôn. Ông còn là nhà văn, ông tổ nghề khắc ván in Việt Nam. Người huyện Trường Tân, trấn Hải Dương (nay là xã Tân Hưng, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương)

[2] Trạng nguyên 梁世榮 (tự Cảnh Nghị hiệu: Thuỵ Hiên; 1440 - ?), nhà thơ, nhà văn hoá Việt Nam. Người làng Cao Hương, huyện Thiên Bản, trấn Sơn Nam Hạ (nay là thôn Cao Phương, xã Liên Bảo, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định) nổi tiếng thần đồng, từng giữ các chức: Trực học sĩ viện Hàn lâm, Thị thư, Chưởng viện sự, là sái phu trong Hội Tao đàn, là tác giả của nhiều sách về tôn giáo, nghệ thuật, toán học..

[3] Ngày 23-24/9/2008, Ban LL Họ Lương Hà nội đã tổ chức Hội thảo với chủ đề "HỌ LƯƠNG TRONG CỘNG ĐỒNG CÁC DÂN TỘC VIỆT NAM" tại Văn miếu QTG.

Trên cơ sở đó và sau khi thăm dò ý kiến của đông đảo bà con họ Lương ở nhiều địa phương (với 150 đại biểu thuộc 50 chi họ) BAN LIÊN LẠC HỌ LƯƠNG VIỆT NAM  đã ra đời và bản TỘC ƯỚC 2008 được xây dựng, thông qua.

  Đại Hội Đại biểu họ Lương Việt Nam lần thứ II họp ngày 18 tháng 10 năm 2016 tại Tuy Hòa tỉnh Phú Yên với 160 đại biểu (tôi, LĐM từ Lào Cai có vào dự). Đại hội đã thông qua Danh sách 68 vị Ủy viên BLL Họ Lương Việt Nam (có LĐM).

 Sau Đại hội II, vào ngày 25 /6/2017, BLL họ Lương Việt Nam khóa II. nhiệm kỳ 2016- 2021 đã tổ chức hội nghị phiên thứ nhất với sự tham gia của 75% ủy viên BLL, Hội đồng Trưởng lão, 85% số ủy viên Ban Trị sự họ Lương Khánh Hòa. Hội nghị đã biểu quyết nhất trí thông qua từng điều của bản Tộc ước dự thảo với 98% số phiếu nhất trí, nhất trí đổi tên BLL HỌ LƯƠNG VIỆT NAM thành HỘI ĐỒNG HỌ LƯƠNG VIỆT NAM.

[4] Dư địa chí những địa danh này, xem kỹ trong Blog này sẽ rõ.