Nhịp sống bên dòng sông Văn Úc quê hương

Chẳng biết tự bao giờ người dân quê tôi ai cũng thuộc câu: “Kiến An có núi Ông Voi, có sông Văn Úc, có Đài Thiên Văn”. Xa quê từ 02/1964 trong ký ức tôi, con sông này rộng mênh mang, giữa có nổi 2 bãi bơn để thả trâu và mùa rươi, mùa thu cói thì rất nhộn nhịp. Sau này tôi mới hiểu thêm về dòng sông này và biết rằng nó gắn với truyền thuyết về cụ Tổ, với chứng tích liên quan đến gia đình và nhiều sản vật quê hương.

Hải Phòng có 16 sông chính toả rộng khắp địa bàn với tổng độ dài trên 300 km đều là các chi lưu của sông Thái Bình đổ ra vịnh Bắc Bộ. Cùng với các sông  Bạch Đằng (sông Đà Bạch), Lạch Tray, sông Cấm, Thái Bình, Trạm Bạc, Ruột Lợn (còn gọi là sông Vũ Yên), Hạ Lý, Kinh Môn…, Văn Úc có vai trò quan trọng trong việc hình thành vùng đất Hải Phòng cũng như lịch sử phát triển của thành phố.

Sông Văn Úc là một nhánh ở hạ lưu trong hệ thống sông Thái Bình[1] với tổng chiều dài khoảng 57 km, khởi đầu ở Thanh Hà, Hải Dương còn phần lớn chảy qua địa bàn Hải Phòng theo hướng Đông Nam đổ ra biển Đông tại cửa Văn Úc. Cùng với Lạch Tray nó kẹp An Lão, Kiến Thuỵ và tạo ra vùng ven biển Đồ Sơn nổi tiếng. Văn Úc nối với sông Thái Bình bởi những sông nhán và do hạ lưu sông Thái Bình đã thu hẹp lại nên nhiều đoạn dòng sông “mẹ” phải nhờ dòng Văn Úc để ra biển.

Tuy xa quê lâu, nhưng ký ức về dòng sông và mối liên quan của nó tới gia đình, dòng họ, quê hương tôi chẳng bao giờ quên. Rất muốn một lần đi dọc dòng sông tìm hiểu sâu về nó mà chưa có dịp. Đành tìm qua sách vở và chép lại thành 5 mục:

1. Nơi khởi nguồn dòng sông và xứ sở cây vải Thiều.

2. Những dòng sông nhánh và cây cầu bắc qua.

3. Quê tôi bên bờ sông và kỷ niệm về con đê, những Lô cốt, mùa Rươi, cây Cói, dòng tộc.

5. Cửa sông và dấu ấn lịch sử xưa và nay cùng đặc sản (chuột đồng, cá Mòi, cá Sủ vàng) vùng nước lợ.

Chỉ mới “soát sách, lướt web thăm sông” mà đã thu lượm được khối điều bổ ích, lý thú từ nơi sông Úc khởi nguồn đến nơi nó tan biến vào biển cả cũng như vùng đất, con người nơi nó đi qua. Trong đó có nội dung mới, bổ sung hiểu biết của mình, có chi tiết sửa điều mình đã viết…Ích lắm thay, cần chép lại để mình và con cháu nhớ!

---

[1] Mặc dù tên sông trùng với tên tỉnh Thái Bình nhưng sông không chảy qua tỉnh này, nó chỉ chảy bên 2 xã Thụy Tân và Thụy Trường thuộc huyện Thái Thụy với chiều dài gần 5 km, là quá ngắn so với chiều dài qua các tỉnh khác. Sông này vào địa phận Hải Phòng từ Quí Cao và đổ ra biển qua cửa sông Thái Bình làm thành ranh giới giữa hai huyện Vĩnh Bảo và Tiên Lãng. Các phân lưu chảy ra biển của hệ thống này còn được gọi là Lục Đầu Giang, tất cả đều nằm về phía tả ngạn sông Thái Bình: Sông Văn Úc (có đoạn tên Hương, đoạn tên Rang), đổ ra cửa Văn Úc; Sông Lạch Tray, nối sông Văn Úc chảy ngang qua Hải Phòng, ra biển bằng cửa Lạch Tray; Sông Kinh Thầy, thoát lưu của sông Thái Bình từ Phả Lại, đến Thạch Liên chia thêm một nhánh nhỏ là sông Kinh Môn, hai nhánh này nhập lại trước khi đổ ra biển ở cửa Cấm. Phân lưu sau cùng của sông Thái Bình là Bạch Đằng Giang, cửa sông là một vùng đồng lầy rộng lớn.